با مراحل قیومیت و شرایط قیم شدن آشنا شوید!
بررسی جزئیات قیومیت و شرایط و ضوابط آن
قیومیت یکی از مفاهیم مهم حقوقی است که در قوانین مدنی و امور حسبی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. این نهاد برای حمایت از افراد محجور مانند صغار، مجانین و سفیهان پیش‌بینی شده است تا امور مالی و حقوقی آن‌ها تحت مدیریت شخصی واجد صلاحیت قرار گیرد.
قیومیت با حضانت تفاوت دارد، زیرا حضانت به نگهداری و مراقبت جسمی کودک توسط والدین مربوط می‌شود، در حالی که قیومیت عمدتاً ناظر بر مدیریت اموال و تصمیمات حقوقی افراد ناتوان است.
همچنین بخوانید: نفقۀ کودک در زمان حضانت: حقوق و تکالیف و نحوۀ پیگیری قانونی
در نظام حقوقی ایران، ولایت بر فرزندان به‌طور طبیعی بر عهدۀ پدر و در نبود او، بر عهدۀ جد پدری است. اما در شرایطی که این اشخاص در قید حیات نباشند، دادگاه فردی را به‌عنوان قیم تعیین می‌کند تا وظایف سرپرستی را انجام دهد.
انتخاب قیم فرایندی حساس است و شخص منصوب باید دارای اهلیت قانونی، امانت‌داری و صلاحیت اخلاقی باشد. همچنین، قیم موظف است در انجام امور مالی و تصمیم‌گیری‌های مهم، تحت نظارت دادستان عمل کند.
از سوی دیگر، تفاوت‌هایی میان قیم و ولی وجود دارد. ولی قهری (پدر و جد پدری) به‌صورت خودکار از سوی قانون تعیین می‌شود، اما قیم با حکم دادگاه منصوب می‌گردد. همچنین، قیومیت با سرپرستی تفاوت دارد؛ سرپرستی معمولاً برای کودکان بی‌سرپرست و با هدف ایجاد پیوند خانوادگی اعمال می‌شود، در حالی که قیومیت بیشتر جنبۀ حقوقی و مالی دارد.
تصمیمات اشتباه و هزینه‌های جبران‌ناپذیر! قبل از هر اقدام حقوقی دربارۀ قیومیت، از وکلای خانواده در گروه تخصصی مهروران مشاوره بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
با توجه به حساسیت این موضوع، آشنایی با قوانین قیومیت برای والدین، سرپرستان و حتی افراد عادی ضروری است. در این مقاله، به بررسی جزئیات قیومیت، شرایط قیم شدن، وظایف و اختیارات قیم، تفاوت‌های آن با سایر نهادهای سرپرستی و چگونگی پایان یافتن قیومیت پرداخته خواهد شد.
قیومیت چیست و منظور از قیم کیست؟
قیومیت چیست و قیومیت در لغت به‌معنای سرپرستی و حمایت است. در واقع، اشخاص صغیر و سفیه و مجنون بایستی تحت حمایت شخصی باشند تا امور آن‌ها توسط او اداره شود. در این معنا، قیومیت فرزند با حضانت که ناظر بر حمایت جسمی آن‌ها که بر عهدۀ پدر و مادر است، تفاوت دارد.
در قانون مدنی و قانون امور حسبی بدین مسئله توجه ویژه‌ای شده است و مراحل قیومیت فرزند در قانون، دادگاه صالح برای نصب قیم، تکالیف و اختیارات قیم، عزل قیم و پایان قیومیت مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین بخوانید: عزل قیم چگونه انجام می‌شود؟
در این مقاله با مفاهیمی از این دست مانند قیم، ویژگی‌ها، وظایف، مسئولیت‌ها و اختیارات وی، مدارک لازم برای قیم شدن، تفاوت بین ولی و قیم و اعتبار قیم‌نامه آشنا خواهیم شد.
فرزندان از لحاظ قانونی باید تحت ولایت و سرپرستی پدر خود باشند و امور مالی و غیرمالی آن‌ها بر عهدۀ پدرشان می‌باشد. به این افراد باید سفیه را اضافه کرد، یعنی شخصی که بر امور مالی آشنایی ندارد. افراد مذکور کلیۀ امور مالی و غیرمالی آن‌ها بر عهدۀ پدر و در نبود پدر، بر عهدۀ جد پدری است.
اما زمانی که پدر و پدربزرگ پدری هیچ‌یک در قید حیات نباشند، شخصی به‌نام قیم تنها امور مالی اشخاص محجور (طفل و صغیر و سفیه) را بر عهده می‌گیرد.
فرد قیم باید اهلیت داشته باشد و اگر محجور باشد، نمی‌تواند به سمت قیومیت برگزیده شود. در مورد قیم باید صفت امانت در وی هویدا باشد. همچنین او نباید مرتکب جرایمی از جمله خیانت در امانت، کلاهبرداری و هتک ناموس شده باشد.
قیم به‌هیچ‌وجه حق ندارد خانه‌ای که مالک آن طفل است را بفروشد یا حتی آن را به رهن بانک بگذارد و فقط در صورتی می‌تواند این کار را انجام دهد که قبل از فروش، تأییدیۀ دادستان را نسبت به معامله بگیرد.
همچنین قیم حق ندارد که معامله‌ای ترتیب دهد که یک طرف معامله خودش و طرف دیگر آن طفل باشد و تفاوتی نمی‌کند که در نتیجۀ معامله مال قیم به مولی‌علیه منتقل شود یا مال مولی‌علیه به قیم منتقل گردد.
قیم حق دارد بابت اقداماتی که در جهت قیومیت انجام می‌دهد، مزد کار خود را بگیرد. میزان اجرتی که دریافت می‌کند بستگی به عواملی مانند مدت و کیفیت کاری که انجام داده است خواهد داشت.
همچنین قیم حق دارد که در تمام امور مربوط به اموال منقول محجور از قبیل ماشین و موبایل، بدون اجازۀ دادستان و البته با رعایت مصلحت فرد تحت قیومیت، دخالت داشته و آن‌ها را مورد معامله قرار دهد.
تعدی و تفریط قیم در قیومیت
اگر قیم در وظایف محوله‌ای که بر عهدۀ وی گماشته شده است کوتاهی کند و دچار تعدی و تفریط شود، مسئول پرداخت تمام ضرر و زیان‌های وارده می‌باشد و هیچ مصونیتی در این خصوص نخواهد داشت.
این امر بدین خاطر است که قیم به‌عنوان یک مقام منصوب از جانب مقام قضایی، باید در انجام امور محوله، نهایت دقت و توجه را مبذول نماید وگرنه باید پاسخگوی اعمال خود باشد.
زن نیز می‌تواند به سمت قیومیت برگزیده شود. رویۀ قضایی بر این است که هرگاه طفلی فاقد پدر و جدپدری باشد، اولویت با مادر اوست تا قیم طفل شود اما اگر مادرش شوهر اختیار کرد، باید یک ماه از تاریخ انعقاد نکاح به دادستان اعلام کند تا تصمیم مقتضی صورت گیرد. زن در صورتی می‌تواند قیم شناخته شود که اجازۀ شوهر خود را در این امر اخذ کند و رضایت او را جلب کند.
مدارک لازم برای قیومیت چیست؟
مدارک لازم برای قیم شدن صغیر فاقد ولی قهری این‌ها هستند:
- شناسنامه و کارت ملی قیم متقاضی
- گواهی فوت پدر کودک
- گواهی فوت پدربزرگ پدری یا شناسنامۀ باطل‌شدۀ او و یا گواهی حصر وراثت
- شناسنامه و کارت ملی فرزند (صغیر)
تفاوت بین ولی و قیم چیست؟
پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف آن‌ها را ولی خاص گویند. اما در مواردی که محجورین تحت مراقبت و سرپرستی اولیای خاص نبوده و فاقد ولی باشند، برای آن‌ها قیم منصوب می‌شود. قیم کسی است که برای حمایت و نگهداری و سرپرستی محجور و حفظ حقوق و ادارۀ اموال او به پیشنهاد دادستان و از طرف محکمۀ صلاحیت‌دار تعیین شده باشد.
تفاوت سرپرستی با قیومیت چیست؟
طبق قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، افراد می‌توانند با رعایت شرایط مقرر، فرزندان فاقد سرپرست را به فرزندی قبول کنند. سرپرست آن است که کس دیگری را که فرزند طبیعی او نیست به فرزندی بپذیرد. فرزندخواندگی در صورتی که به رسمیت شناخته شده باشد، قرابت ایجاد می‌کند.
قرابت مذکور نه طبیعی بلکه حقوقی خواهد بود؛ یعنی یک رابطۀ تصنعی پدر-فرزندی یا مادر-فرزندی ایجاد می‌کند. این امر در قانون حمایت از کوکان بی‌سرپرست و بدسرپرست آمده و مقررات آن با قیمومت، این تفاوت را دارد که قیم برای کودکی تعیین می‌شود که حجر دارد و ولی خاص ندارد.
قیم‌نامه چقدر اعتبار دارد؟
سؤالی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که قیومیت فرزند برای چه افرادی صادر می‌شود و اعتبارش را چطور بررسی کنیم؟ قیم کسی است که امور حقوقی فرزند را سروسامان می‌دهد.
به همین دلیل برای انتخاب این شخص قانون وسواس زیادی به خرج داده است. اگر مادر صلاحیت لازم را داشته باشد، اصلی‌ترین گزینه برای قیومیت است، ولی این تمام ماجرا نیست! پس به این نکته حتماً توجه داشته باشید.
اگر زن مجدداً ازدواج کند، معمولاً ادارۀ سرپرستی، قیمومت را به یکی از اقوام درجه‌یک پدر یا مادر می‌دهد و اگر هیچ‌کدام از این‌ها هم نبودند یا صلاحیت نداشتند، ادارۀ سرپرستی یک نفر را به‌عنوان امین انتخاب و همین فرد امین، قیم فرزندان این زن را انتخاب می‌کند.
نکتۀ مهم دیگری که نباید از نظرتان دور بماند این است که قیم هیچ‌گاه نمی‌تواند خودسرانه دربارۀ اموال طفل تصمیم‌گیری کند.
قانون دراین‌باره نیز سخت‌گیری کرده و قیم را الزام کرده است تا همۀ کارها را تحت نظارت ادارۀ سرپرستی انجام دهد. پس این را باید بدانید که اگر قیم بخواهد اموال طفل را نقل و انتقال دهد، حتماً باید اجازۀ اداره سرپرستی را قبلاً گرفته و داشته باشد.
دریافت مشاوره از مشاوران حقوقی می‌تواند به شما کمک بزرگی در شناختن حقوق قانونیتان کند و سبب شود که سریع‌تر به اهداف مطلوب خود برسید. برای دریافت مشاوره، کافی است تا با بهترین مشاوران حقوقی آنلاین در ارتباط باشید.
سخن پایانی
قیومیت که به‌منظور حمایت از افراد محجور مانند صغار، سفیهان و مجانین پیش‌بینی شده است، برخلاف حضانت که بر مراقبت جسمی و تربیتی کودک متمرکز است، بیشتر بر مدیریت اموال و تصمیم‌گیری‌های حقوقی افراد ناتوان تمرکز دارد.
ازاین‌رو، قیم نقش مهمی در حفظ حقوق و منافع محجور ایفا می‌کند و مؤظف است تمام اقدامات خود را در چارچوب قانون و تحت نظارت دادستان انجام دهد.
شرایط انتخاب قیم در قوانین ایران با دقت و سخت‌گیری همراه است. فرد قیم باید دارای صلاحیت اخلاقی، اهلیت قانونی و حسن امانت‌داری باشد.
همچنین، قانون محدودیت‌هایی را برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی قیم در نظر گرفته است؛ از جمله اینکه فروش یا انتقال اموال محجور بدون اجازۀ دادستان ممنوع است. این تدابیر نشان‌دهندۀ اهمیت بالای قیومیت در حفظ منافع افراد تحت سرپرستی است.
تفاوت‌های قیومیت با ولایت و سرپرستی نیز نشان‌دهندۀ جایگاه خاص آن در نظام حقوقی است. ولی قهری، برخلاف قیم، به‌طور طبیعی و بدون نیاز به حکم دادگاه بر فرزند خود ولایت دارد. همچنین، سرپرستی که در قالب فرزندخواندگی اعمال می‌شود، علاوه بر مسائل حقوقی، جنبۀ عاطفی و خانوادگی دارد؛ در حالی که قیومیت بیشتر جنبۀ مالی و مدیریتی دارد.
آیا سؤالات حقوقی دربارۀ قیومیت دارید؟! با ما تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی.
در نهایت، آشنایی با قوانین و مقررات قیومیت می‌تواند به افراد کمک کند تا در صورت نیاز، از حقوق قانونی خود و نزدیکانشان آگاه شوند. همچنین، بهره‌گیری از مشاوره‌های حقوقی می‌تواند مسیر تصمیم‌گیری در این زمینه را روشن‌تر کند و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری نماید.
