نحوۀ مطالبۀ اجرت‌المثل توسط زن
آگاهی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک و چگونگی مطالبۀ اجرت‌المثل
اجرت‌المثل به‌عنوان یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک از اهمیت ویژه‌ای در نظام حقوقی ایران برخوردار است. اجرت‌المثل به‌معنای حق‌الزحمه‌ای است که زن برای انجام کارهایی که به‌طور معمول به عهدۀ او نیست، دریافت می‌کند.
همچنین بخوانید: قوانین مربوط به نفقه و اجرت‌المثل
این مفهوم به‌طور خاص در مواردی مطرح می‌شود که زن در خانۀ شوهر، فعالیت‌های خانه‌داری یا تربیت فرزندان را انجام داده باشد، فعالیت‌هایی که در شرع و قانون برای او الزامی نیست، اما در صورت انجام، شایستگی دریافت پاداش یا اجرت را دارد. این حق برای زنان در راستای تأمین عدالت و توازن در روابط خانوادگی است تا از سوی شوهر یا در صورت وقوع طلاق، به‌طور عادلانه پرداخت شود.
یکی از ویژگی‌های مهم اجرت‌المثل، انعطاف‌پذیری آن است؛ یعنی میزان اجرت‌المثل به عوامل متعددی از جمله مدت‌زمان زندگی مشترک، نوع کارهای انجام‌شده، عرف منطقه و حتی سن و شیوۀ اشتغال زن بستگی دارد. از همین رو، محاسب دقیق اجرت‌المثل نیازمند بررسی‌های حقوقی و ارجاع به کارشناسان رسمی دادگستری است. مهم است که زنان بدانند حتی پس از طلاق، یا حتی پس از فوت شوهر، وراث می‌توانند برای دریافت اجرت‌المثل اقدام کنند.
همچنین بخوانید: اجرت‌المثل چیست؟
در این مقاله، به بررسی جزئیات اجرت‌المثل زن، نحوۀ مطالبۀ آن از طریق دادگاه، شرایط قانونی و اسناد و مدارک مورد نیاز آن خواهیم پرداخت. همچنین به تحلیل مواردی خواهیم پرداخت که در آن‌ها اجرت‌المثل به زن تعلق می‌گیرد و شرایطی که موجب سلب این حق از او می‌شود. این مطالب می‌تواند راهنمای مفیدی برای زنان و همچنین مردان در روابط خانوادگی و حقوقی باشد.
منظور از اجرت‌المثل زن چیست؟
هیچ مردی نمی‌تواند تا زمانی که تمامی حقوق همسرش را پرداخت نکرده است او را طلاق دهد. هر اندازه که مدت زندگی مشترک بیشتر باشد این حقوق نیز افزایش می‌یابد. به همین دلیل بسیاری از مردانی که بدون هیچ دلیل منطقی قصد طلاق دادن همسر خود را دارند، از این اقدام منصرف می‌شوند.
یکی از این حقوق ویژه که شرع و قانون برای زنان در نظر گرفته، اجرت‌المثل است. اگر زن در طول زندگی مشترک و در خانۀ همسر خود، کاری انجام دهد که مؤظف به انجام آن نیست، مستحق پاداشی است که به آن اجرت‌المثل گفته می‌شود.
اجرت‌المثل صرفاً مربوط به یک زن نیست و در برخی موارد قانونی اجرت‌المثل ایام تصرف نیز دریافت می‌شود. اجرت‌المثل ایام تصرف به طور کلی، به مبلغ و پولی گفته می‌شود که در ازای استفادۀ بدون مجوز شخصی از مال دیگران، به صاحب مال پرداخت می‌شود. در این مقاله از گروه مهروران (وکیل خانواده) شما را با این مفاهیم آشنا خواهیم کرد.
از لحاظ کلی، اجرت‌المثل به حق‌الزحمۀ کارهایی گفته می‌شود که زن در خانۀ شوهر انجام می‌دهد، اما مؤظف به انجام آن نیست. بر اساس یک مبنای کلی، عمل انسان محترم و مستحق اجرت است. کسی که کاری را انجام می‌دهد، مستحق اجرت است مگر اینکه قصد تبرع (مجانی بودن) داشته باشد.
همچنین بخوانید: حقوق مالی زن در طلاق توافقی
در روابط خانوادگی، این فرض وجود دارد که قرار نیست زن از شوهر خود بابت کارهایی که در خانۀ او انجام می‌دهد دستمزدی دریافت کند. اما قانون‌گذار با طرح این عنوان در مباحث قانونی قصد تفهیم این موضوع را دارد که زن مؤظف به انجام کارهای منزل نیست. در صوت انجام هرگونه اقدامی در منزل، می‌تواند اجرت مربوطه را دریافت کند. به بیان دیگر مرد در صورت مطالبۀ زن باید اجرت او را پرداخت کرد.
نحوۀ محاسبۀ اجرت‌المثل زن
برای مطالبۀ اجرت زن ابتدا می‌بایست دادخواست مطالبۀ آن را به دادگاه ارائه دهد. سپس قاضی مربوطه بعد از بررسی پرونده و احراز شرایط دریافت، ضمن تعیین وقت دادرسی موضوع را برای تعیین اجرت به کارشناس مربوطه ارجاع می‌دهد. کارشناس نیز با در نظر گرفتن مواردی مانند مدت‌زمان زندگی مشترک، سن زوجه، شیوۀ اشتغال زن و… به تعیین میزان آن در زندگی مشترک می‌پردازد.
البته تعلق اجرت به زن صرفاً اختصاص به زمان حیات وی ندارد؛ بدین معنا که حتی در صورت فوت زن، ورثۀ وی از جمله فرزندانش می‌توانند اقدام به مطالبه و دریافت آن بعد از فوت مادر نمایند.
علاوه بر این، گفتنی است که نحوۀ محاسبۀ اجرت ایام زناشویی به این صورت است که قاضی دادگاه با کسب نظر از کارشناس رسمی دادگستری، مبلغی را برای اجرت زن به‌طور سالیانه تعیین می‌کند. در واقع، اجرت زن مقدار مشخصی ندارد. بلکه دادگاه با توجه به میزان کارهای انجام‌شده، عرف منطقه و مسائلی از این قبیل، به ازای هر سال زندگی مشترک، مبلغی را تعیین می‌کند.
مثلاً میزان یک میلیون تومان به ازای یک سال زندگی مشترک و مبلغ کل آن از طریق فرمول محاسبۀ اجرت حساب می‌شود که مبلغ یک سال آن را ضرب در تعداد سال‌های زندگی مشترک زن و شوهر کرده و به پرداخت آن حکم می‌دهد.
نمونۀ فرم دادخواست اجرت‌المثل ایام زوجیت
در این قسمت نمونه فرم دادخواست مطالبۀ اجرت ایام زوجیت برای شما فراهم شده است تا درک بهتری از آن داشته باشید:
- ریاست محترم دادگاه خانواده؛
- با سلام؛
- این‌جانب به‌موجب سند عقدنامۀ شمارۀ …………………….. به تاریخ …………………….. به عقد دائم آقای …………………….. درآمده‌ام و از زمان شروع زندگی مشترک به تاریخ ……………………………….. تا حال حاضر به دستور ایشان و بدون قصد تبرع، کلیۀ امور خانه‌داری اعم از آشپزی، نظافت، نگهداری و تربیت فرزندان و… که به لحاظ شرعی و قانونی وظیفۀ این‌جانب نبوده است را به انجام رسانده‌ام؛
- اما تا کنون هیچ‌گونه مزدی بابت انجام این امور دریافت نکرده‌ام. حال از دادگاه محترم تقاضا دارم که مستند به مواد 336 قانون مدنی و مادۀ 29 قانون حمایت خانواده و با ارجاع امر به کارشناسی، مبلغ اجرت ایام زوجیت این‌جانب تعیین و حکم به پرداخت آن توسط خوانده به علاوۀ جمیع هزینه‌های دادرسی از جمله هزینۀ کارشناسی صادر گردد.
در چه صورتی اجرت‌المثل به زن تعلق می‌گیرد؟
- شرایط دریافت اجرت شامل اثبات موارد زیر در دادگاه می‌باشد:
- خانم کارهایی را انجام داده که مطابق شرع بر عهدۀ او نبوده است؛
- کارهای خانه را بنا به خواستۀ زوج یعنی شوهرش انجام داده است؛
- بدون نیت تبرع عمل کرده باشد؛ یعنی با نیت رایگان کارها را انجام نداده باشد؛
- از نظر عرفی باید امور دارای ارزش باشد که به آن‌ها اجرت تعلق بگیرد؛
- علت طلاق نباید به‌دلیل ناشزه بودن زن و همچنین سوءاخلاق وی باشد.
ناشزه به زنی گفته می‌شود که نسبت به همسرش تمکین نمی‌کند. تمکین شامل تمکین عام و خاص می‌شود یعنی یا به وظایف جنسی و زناشویی خود بدون وجود دلیل موجه عمل نمی‌کند و یا اموری مانند اطاعت از همسر، کسب اجازه برای انجام امور مربوط به خود، آراستگی ظاهری، اقامت در منزل همسر و حسن معاشرت با او را انجام نمی‌دهد.
در صورتی که موارد مذکور توسط زن در دادگاه خانواده اثبات نشود، اجرت به وی تعلق نمی‌گیرد. البته لازم به ذکر است که با توجه به اینکه قانون حمایت خانواده ( مصوب سال 1392)، قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق را نسخ کرده است، حتی اگر زنی ناشزه باشد و مرد حکم الزام به تمکین او را داشته باشد، اجرت به زن تعلق خواهد گرفت.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
در نظام حقوقی ایران، اجرت یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در زندگی مشترک است که بر اساس آن زن می‌تواند بابت کارهایی که در خانۀ شوهر انجام داده و وظیفۀ شرعی یا قانونی انجام آن‌ها را نداشته، پاداش دریافت کند. این حق، که بر اساس اصول حقوقی و شرعی به رسمیت شناخته شده، به‌ویژه در موارد طلاق یا پایان زندگی مشترک اهمیت پیدا می‌کند و زن می‌تواند برای دریافت اجرت ایام زوجیت خود به دادگاه مراجعه کند.
اگر برای مطالبۀ اجرت‌المثل به راهنمایی نیاز دارید، همین حالا با گروه حقوقی و تخصصی مهروران (وکیل خانواده) تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
اجرت در حقیقت حق‌الزحمۀ کارهایی است که زن در خانۀ شوهر انجام می‌دهد و به‌طور معمول وظیفۀ او نبوده است. این کارها ممکن است شامل نظافت منزل، آشپزی، نگهداری از فرزندان، یا سایر امور خانه‌داری باشد. البته، توجه به این نکته ضرورت دارد که اجرت در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که این کارها را با درخواست شوهر و بدون نیت تبرع (رایگان بودن) انجام داده باشد. در صورتی که زن بتواند این شروط را در دادگاه اثبات کند، اجرت به او تعلق خواهد گرفت.
نحوۀ محاسبۀ اجرت به‌طور دقیق و بر اساس شرایط مختلفی صورت می‌گیرد. از جملۀ این شرایط، مدت‌زمان زندگی مشترک، سن زن، نوع کارهایی که انجام داده، میزان و شدت کارهای خانگی و عرف منطقه‌ای است که زوجین در آن زندگی می‌کنند. برای محاسبۀ دقیق این مبلغ، دادگاه معمولاً پرونده را به کارشناس مربوطه ارجاع می‌دهد و نظر وی را در تعیین مبلغ اجرت می‌گیرد.
در این روند، یک فرمول مشخص وجود دارد که طبق آن، مبلغ اجرت به ازای هر سال زندگی مشترک محاسبه می‌شود و این مبلغ در نهایت به‌صورت کل مبلغ اجرت برای تمام مدت زندگی مشترک به زن تعلق می‌گیرد.
نکتۀ مهم دیگر این است که اجرت زن فقط به مدت‌زمان حیات وی محدود نمی‌شود. حتی پس از فوت زن، ورثۀ او می‌توانند از طریق مراجع قضائی اقدام به مطالبۀ اجرت ایام زوجیت کنند. این ویژگی اجرت موجب می‌شود که حقوق مالی زن، به‌ویژه در شرایط پایان زندگی مشترک یا پس از فوت، به‌طور کامل رعایت شود و هیچ‌گونه تضییع حقوقی رخ ندهد.
همچنین، برخی شرایط وجود دارد که موجب سلب حق دریافت اجرت از زن می‌شود. از جملۀ این شرایط می‌توان به عدم تمکین زن از شوهر و سوءاخلاق وی اشاره کرد. زن در صورتی که ناشزه باشد (یعنی به وظایف شرعی و قانونی خود در قبال همسر عمل نکرده باشد)، اجرت به او تعلق نخواهد گرفت. البته در قانون جدید حمایت از خانواده، حتی اگر زن ناشزه باشد، باز هم اجرت به وی تعلق خواهد گرفت.
در نهایت، آگاهی از حقوق قانونی در زمینۀ اجرت برای هر دو طرف زندگی مشترک، چه مرد و چه زن، ضروری است. مردان باید بدانند که نمی‌توانند بدون پرداخت اجرت اقدام به طلاق همسر خود کنند و زنان نیز باید از حقوق خود در این زمینه آگاه باشند تا در صورت نیاز به دریافت این حق، بتوانند از طریق مراجع قضائی اقدام کنند. مشاورۀ حقوقی می‌تواند در این موارد کمک شایانی به افراد نماید تا درک دقیقی از حقوق خود داشته باشند و از تضییع آن‌ها جلوگیری شود.
