حضانت فرزندان بعد از طلاق با پدر است یا مادر؟
تعیین‌تکلیف حق حضانت فرزندان پس از طلاق
حضانت فرزندان و تعیین‌تکلیف حضانت آنان بعد از وقوع طلاق، از مباحث مهم حقوقی در اختلافات زوجین است. دو نهاد اصلی خانواده و دولت، عهده‌دار مسئولیت تأمین و تضمین و حمایت حق حضانت کودک هستند. خانواده از نظر حقوقی و اخلاقی مسئولیت دارد و دولت از دو بُعد حمایتی و نظارتی مسئول است.
همچنین بخوانید: شرایط حضانت فرزندان و توافق بر سر حضانت دائم
وقتی سخن از خانواده به میان می‌آید، منظور پیوند زن و مرد برای تشکیل یک زندگی مشترک است. در این مقاله، موضوعات حضانت فرزندان بعد از طلاق، عوامل سلب حضانت فرزندان از مادر، حق یا تکلیف بودن مسئلۀ حضانت و در نهایت، امکان و کم‌وکیف سلب حق حضانت فرزندان از پدر بررسی خواهد شد.
همچنین بخوانید: نفقۀ کودک در زمان حضانت؛ حقوق و تکالیف و نحوۀ پیگیری قانونی
موجودی که برای رشد و تکامل خود باید تغذیه شود، می‌بایست کانونی برای رشد و عواطف و احساسات خود داشته باشد. از مهر و محبت به‌وجودآورندگان خودش بهره‌مند شود و در نهایت، دوران شکل‌گیری شخصیت خود را به بهترین وجه ممکن سپری کند.
در قوانین همۀ کشورها و همچنین کشور ما، بخشی از مواد قانونی به حقوق و تکالیف والدین نسبت به فرزندان اختصاص یافته است. در اسناد بین‌المللی نیز مباحثی به کودک و حقوق وی مربوط است که سرانجام معاهده‌ای تحت عنوان کنوانسیون جهانی حقوق کودک تدوین شد که در آن، حقوق کودک به‌طور کامل در عرصۀ خانواده و اجتماع تعریف و تبیین شده است.
حضانت: حق یا تکلیف؟!
بعضی از فقهای مسلمان معتقدند که حضانت یک حق فردی و ساده است و قابل اسقاط و انتقال می‌باشد. دستۀ دیگری از فقها معتقدند که حضانت هم حق و هم تکلیف است. بنابراین قابل اسقاط یا انتقال یا عوض در طلاق خلع نخواهد بود. قانون مدنی ایران نیز همین نظریۀ یادشدۀ دوم را پذیرفته است. در مادۀ 1168 قانون مدنی می‌خوانیم: «نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.»
همچنین در مادۀ 1172 قانون مدنی می‌خوانیم: «هیچ‌یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل بر عهدۀ آن‌هاست، از نگهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا با تقاضای قیم یا یکی از اقربا یا به تقاضای مدعی‌العموم، نگهداری طفل را به هریک از ابوین که حضانت بر عهدۀ اوست الزام کند.»
بنابراین با توجه به دو مادۀ قانونی مذکور، حضانت هم حق و هم تکلیف والدین می‌باشد. نمی‌توان حق نگهداری و تربیت فرزند را بدون دلیل موجه و حکم دادگاه از پدر و مادر سلب کرد. اما از طرفی پدر و مادر هم نمی‌توانند از نگهداری درست و تربیت شایستۀ فرزندشان خودداری کنند.
حضانت فرزندان بعد از طلاق
طبق مادۀ ۱۱۶۸ قانون مدنی: «نگهداری از فرزندان هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است.» بر این اساس، نمی‌توان حق نگهداری و تربیت فرزند را بدون دلیل موجه و حکم دادگاه از پدر و مادر سلب کرد. اما از طرفی، پدر و مادر هم نمی توانند از نگهداری و ترتبیت فرزندشان خودداری کنند.
طبق مادۀ ۱۱۷۸ قانون مدنی: «پدر و مادر مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت فرزند یا فرزندان خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید نسبت به آن‌ها بی‌توجه باشند. سهل‌انگاری در نگهداری و تربیت فرزند موجب سقوط حق حضانت می‌شود.»
زمانی که پدر و مادر با یکدیگر زندگی می‌کنند، حضانت فرزندان با هر دوی آن‌ها است. در صورتی که پدر و مادر جدا از یکدیگر زندگی کنند. مطابق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی: «برای حضانت چنین فرزندانی چه پسر و چه دختر، مادر تا پایان هفت سالگی (شمسی) اولویت دارد و پس از آن این اولویت با پدر است، مگر آنکه مصلحت فرزند به‌گونه‌ای دیگر اقتضا کند. اما در اینجا باید سه نکتۀ مهم را برای شما مطرح کنم.
حضانت فرزندان بعد از 7 سالگی
تبصرۀ مادۀ اخیر می‌گوید که بعد از ۷ سالگی، در صورت بروز اختلاف، حضانت فرزندان با رعایت مصلحت وی به تشخیص دادگاه است. اگر برای یکی از والدین مشکلی پیش آید، از قبیل عدم صلاحیت در نگهداری از فرزند و یا اینکه یکی از والدین به نحوۀ نگهداری فرزند توسط طرف دیگر اعتراض کند، باز هم امکان تغییر دارندۀ حق حضانت خواهد بود، حتی در مدتی که اولویت با طرف مقابل باشد.
بخوانید: بررسی کامل شرایط حضانت فرزندان در نظام حقوقی ایران
با رسیدن فرزند به سن بلوغ و رشد، دادگاه خود را فارغ از رسیدگی در خصوص حضانت می‌داند؛ زیرا این خود فرزندان هستند که انتخاب می‌کنند نزد کدام یک از والدین خودشان زندگی کنند، اما باید دانست که تأمین مخارج زندگی فرزندان با پدرشان خواهد بود.
سلب حضانت فرزندان از مادر
در صورت عدم صلاحیت مادر می‌توان اقدام به پس گرفتن فرزندان نمود و حضانت را به پدر یا شخص دیگری واگذار کرد. بر اساس دو مادۀ شمارۀ 1170 و 1173 قانون مدنی و مادۀ 41 قانون حمایت از خانواده، موارد سلب حضانت فرزندان از مادر عبارتند از:
- ابتلا به جنون یا دیوانگی: یکی از عوامل سلب حضانت از مادر و پس گرفتن فرزند از او، این است که او قوای عقلانی خود را از دست داده و دچار جنون و دیوانگی شده باشد. البته سفیه شدن مادر موجب سلب حضانت نیست.
- ازدواج با شخصی دیگر: از دیگر موارد و عوامل سلب حضانت از مادر، این است که او پس از جدایی و طلاق، با شخص دیگری ازدواج کند. البته اگر قبل از ازدواج مادر با شخص دیگر پدر طفل فوت کرده باشد، در صورت ازدواج مادر، حضانت از او سلب نخواهد شد.
- عدم مواظبت از طفل: چنانچه مادر، به‌درستی از طفل مراقبت نکند و سلامت جسمانی و روانی طفل به خطر افتد، این امر می‌تواند از موارد و شرایط سلب حضانت از مادر و پس گرفتن فرزند از او باشد.
- انحطاط اخلاقی: چنانچه مادر، درگیر مسائل غیراخلاقی باشد، این امر می‌تواند از موارد عدم صلاحیت مادر و مسبب سلب حضانت از او باشد.
موارد سلب حضانت فرزندان از پدر
در زمانی که حضانت فرزندان با پدر است، ممکن است آسیبی به فرزند وارد کند. بر اساس مادۀ 1173 قانون مدنی، هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت او است، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزۀ قضایی، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند اتخاذ کند.
در موارد ذیل حتی در مدتی که حضانت با پدر است، حضانت از او سلب می‌شود:
- ابتلای پدر به جنون: وحدت ملاک با مادۀ 1170 قانون مدنی، در صورتی که پدر قوای عقلانی خود را از دست بدهد و دچار جنون و دیوانگی شود، حضانت از او سلب می‌شود. البته سفیه شدن پدر موجب سلب حضانت نیست.
- تهدید صحت یا تربیت طفل: چنانچه پدر درگیر مسائل غیراخلاقی باشد، می‌تواند از موارد عدم صلاحیت و شرایط سلب حضانت از او باشد. در هر مورد که مصلحت کودک به خطر بیفتد، می‌توان حضانت را از دارندۀ آن سلب کرد.
شما می‌توانید با دریافت مشاورۀ حقوقی تلفنی و آنلاین، سؤالات خود را در خصوص حضانت فرزندان بعد از طلاق، از بهترین وکیل حضانت بپرسید و به حق و حقوق قانونی خود دست پیدا کنید: درخواست مشاورۀ غیرحضوری
