تفاوت نفقۀ زن و فرزند جزو سؤالات حقوقی مطرح در حوزۀ حقوق خانواده است. به هزینه‌ها و مخارج ضروری برای تأمین نیازهای ضروری زندگی، نفقه می‌گویند. مردان در خانواده وظایفی برعهده دارند. یکی از وظایف آنان را می‌توان عبارت از تأمین نفقۀ زن و فرزند دانست.
اما تفاوت‌هایی هم بین نفقۀ زنان و فرزندان وجود دارد که گروه تخصصی وکیل خانواده، قصد دارد با هدف حمایت از حقوق این دو قشر آسیب‌پذیر در جامعه، به بررسی تفاوت‌های میان نفقۀ آنان بپردازد.
امید است که از این طریق، شما مخاطبان محترم نیز با شرایط و جزئیات مربوط به نفقۀ زوجه و اولاد به‌خوبی آشنا شوید و در اختلافات احتمالی با اعضای خانواده، بتوانید راه‌حل‌های مناسبی برای رویارویی با این مشکلات پیدا کنید. بنابراین بررسی تفاوت‌های دو نفقۀ متفاوت همسر و فرزند از اهمیت زیادی برخوردار است!
وضعیت اشتغال مستحق نفقه
حتی اگر زن شاغل باشد و ماهانه درآمد مناسبی را به دست آورد، باز هم نمی‌توان شوهرش را از پرداخت نفقۀ او معاف دانست. اما در عین حال، پدر خانواده تکلیفی نسبت به پرداخت نفقۀ فرزندانی که بزرگ شده‌اند و از توانایی کار کردن و کسب درآمد برخوردار هستند، نخواهد داشت.
وضعیت مالی مستحق نفقه
ممکن است به زنی میلیون‌ها تومان ارث رسیده باشد، اما این موضوع هیچ ربطی به شوهر نداشته و وضعیت مالی عالی و ثروت زوجه را نمی‌توان دلیلی برای معافیت شوهرش از پرداخت نفقۀ او دانست. اما در رابطه با فرزندان، اگر پولدار باشند، دیگر نیازی نیست که پدر پس از بلوغ آنان، همچنان نفقۀشان را پرداخت کند.
شئونات مستحق نفقه
یکی از تفاوت‌های اصلی بین نفقۀ زن و فرزندان، مربوط به شئونات خانوادگی و اجتماعی آن‌هاست. در تعیین نفقۀ زن، شئونات و جایگاه خانوادگی و اجتماعی او مهم است. نمی‌توان خانمی را که سال‌ها در پنت‌هاوس یک آسمان‌خراش واقع در بهترین نقطۀ کلان‌شهر تهران سکونت داشته، وادار به زندگی در آپارتمانی کوچک در حاشیه و حومۀ شهر نمود.
اما در رابطه با فرزندان، این وضعیت مالی و توانایی پدر است که میزان نفقۀ آنان را مشخص می‌کند نه شئونات و جایگاه اجتماعی فرزند. اگر پدری دارای درآمد مالی پایین باشد، فرزندش که در سطح شهر و استان از دانش‌آموزان نخبه و برتر به شمار می‌آید؛ نمی‌تواند از پدر خود انتظار داشته باشد که جهت رشد و ترقی خود، کتاب‌ها و نرم‌افزارهای علمی و آموزشی گران‌قیمتی برایش تهیه کند یا او را در مدارسی با هزینه‌های سنگین ثبت‌نام کند.
یک‌طرفه یا دوجانبه بودن پرداخت نفقه
قبلاً گفتیم که وضعیت مالی نامطلوب مرد، هیچ تأثیری در نفقۀ زن ندارد. او در هر حال مکلف به تأمین هزینه‌های زندگی زوجه است. زن نیز از استقلال مالی برخوردار بوده و حتی اگر دارای درآمد و ثروت زیادی باشد، هیچ وظیفه‌ای در قبال هزینه‌های زندگی شوهر خود ندارد.
حتی اگر مرد به‌شدت مریض بوده و نیاز به درمان فوری در بیمارستانی مجهز با خدمات پزشکی بسیار گران‌قیمت داشته باشد. اما همین مردی که سال‌ها با رنج و زحمت فراوان، برای رفع نیازهای خانواده‌اش تلاش نموده و حالا ایام پیری و بیماری را تجربه می‌کند، میتواند برای تأمین مخارج مداوای خود، از فرزندانش که بالغ و شاغل هستند؛ مطالبۀ کمک و نفقه نماید.
پس یکی دیگر از تفاوت‌های بین نفقۀ زن و فرزندان، مربوط است به متقابل بودن یا نبودن وظیفۀ پرداخت نفقه، که بررسی شد.
آیا نفقه دِین محسوب می‌شود؟
یکی دیگر از تفاوت‌های اصلی بین نفقۀ زن و فرزندان، مربوط به «دِیْن» محسوب شدن یا نشدن نفقه است، زیرا در صورت خودداری مرد از تأمین هزینه‌های زندگی همسرش، زن میتواند برای مطالبۀ نفقۀ گذشته و حال خود به دادگاه مراجعه نماید.
اما در رابطه با فرزندان، تنها از روزی که در دادگاه اقامۀ دعوا می‌کنند نفقه تعلق می‌گیرد و نسبت به ایام پیش از آن تاریخ، حقی نخواهند داشت. به همین دلیل می‌توان نتیجه گرفت که نفقۀ زوجه، دِینی بر گردن شوهر است که گذر زمان نیز این تکلیف را از عهدۀ او ساقط نمی‌کند. اما نفقۀ اولاد، اگرچه حق مسلم آن‌ها است، ولی دِین محسوب نمی‌شود و درواقع، نفقۀ گذشتۀ آنان قابل مطالبه نیست.
دانستیم که نفقۀ فرزندان، دِین محسوب نمی‌شود، اما نفقۀ زن، بدهی و دِینی است بر عهدۀ شوهر که با مرور زمان از بین نرفته و حتی در صورت طلاق از مرد یا حتی فوت شوهر نیز، از محل دارایی و اموال او به‌صورت تمام و کمال قابل وصول و دریافت است.
دراین‌باره بخوانید: آیا دریافت نفقه پس از طلاق ممکن است؟
اما در اینجا می‌خواهیم نکتۀ دیگری را نیز بیان کنیم و آن این است که نفقۀ زوجه، بر طلب سایر طلبکاران مرد مقدم است. مثلاً اگر شوهرش در کاری ورشکسته شده باشد، ادارۀ تصفیۀ امور ورشکستگی، ابتدا نفقۀ زن که به تأخیر افتاده را پرداخت می‌کند و اگر چیزی باقی بماند، نصیب بستانکاران خواهد شد.
تمکین و اطاعت از نفقه‌دهنده
یکی دیگر از تفاوت‌های اصلی میان نفقۀ زن و فرزندان، مربوط به تمکین و اطاعت از نفقه‌دهنده است. قانون‌گذار به اطاعت و فرمان‌برداری زن و فرزندان از رئیس خانواده، در موارد زیادی تأکید نموده و رعایت احترام او را بر همۀ اعضای خانواده واجب دانسته است.
اما حتی اگر اولاد به این تکلیف قانونی خود عمل نکنند، همچنان حق دریافت نفقۀ خود را دارند. ولی در صورتی که زوجه فقط در یک فرض بدون دلیل موجه لغو دستور نماید، دیگر نفقه‌ای به او تعلق نمی‌گیرد. این وضعیت شامل مواردی مثل پرهیز از نزدیکی و آمیزش جنسی با شوهر، عدم رعایت احترام، همکاری نکردن در تربیت فرزندان و… است. به دیگر سخن، اگر زن از شوهر خود تمکین و اطاعت نکند، حق نفقۀ او ساقط می‌شود.
***طبق مادۀ 1107 قانون مدنی، نفقه شامل تمام نیازهای زن از جمله مسکن، پوشاک، غذا و هزینه‌های درمانی است. اما در صورت عدم تمکین زن بدون دلیل موجه، مرد میتواند از پرداخت نفقه خودداری کند.
***ناگفته نماند که زن میتواند تا زمانی که شوهر او مهریه‌اش را نداده، از نزدیکی با او خودداری کند که در این مدت به او نفقه نیز تعلق می‌گیرد.
دائمی یا موقتی بودن نفقه
مرد تا پایان زندگی مشترک تحت هر شرایطی باید نفقۀ زن را پرداخت کند. اما در رابطه با فرزندان، همین که رشد کنند و توانایی کار و اشتغال برای ادارۀ امور خود را به دست آورند، دیگر پدر وظیفه‌ای در قبال تأمین هزینه‌های زندگی آنان نخواهد داشت، حتی اگر چنین پدری خیلی پولدار باشد!
ضمانت اجرای خودداری از پرداخت نفقه
اگر مردی از پرداخت نفقۀ زن و فرزند خویش خودداری کند؛ در صورت شکایت در دادسرا، به حبس و جزای نقدی محکوم می‌شود. در صورت امتناع شوهر از دادن نفقه و عدم امکان الزام او به پرداخت این حق زوجه، زن میتواند برای طلاق به دادگاه رجوع کند و مقام قضایی، شوهر او را اجبار به پرداخت یا طلاق می‌نماید. در صورت عجز و ناتوانی شوهر از دادن نفقه نیز این وضعیت برقرار است. در ضمن جهت وصول نفقه، باید به دادگاه خانواده مراجعه نمود.
برای دریافت راهنمایی‌های بیشتر دربارۀ حق نفقۀ زن و حق طلاق از شوهر در صورت نپرداختن نفقه، می‌توانید با گروه حقوقی و تخصصی مهروران تماس بگیرید و با وکیل متخصص حقوق خانواده به گفت‌وگو بپردازید: درخواست مشاورۀ تلفنی
به‌موجب مادۀ ۵۳ قانون حمایت خانواده (مصوب ۱۳۹۱) که دربارۀ ضمانت اجرای کیفری نپرداختن نفقۀ زن و فرزندان تصویب شده است:
«هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقۀ زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیۀ نفقۀ سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند، به حبس تعزیری درجۀ شش (از 6 ماه تا 2 سال) محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان، تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.»
تبصره: امتناع از پرداخت نفقۀ زوجه‌ای که به‌موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقۀ فرزندان ناشی از لقاح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی، مشمول مقررات این ماده است.
نحوۀ مطالبۀ نفقۀ زن و فرزندان
ممکن است این سؤال مطرح شود که فرزندان با توجه به اینکه به سن قانونی نرسیده‌اند نمی‌توانند جهت مطالبۀ نفقۀ خود در دادسرا یا دادگاه اقامۀ دعوا کنند؛ پس در این صورت تکلیف چیست؟
باید توجه داشت که پدر، ولایت طفل خود را بر عهده دارد، اما اگر در انجام وظایفی که به‌عنوان ولی قهری کودک بر عهدۀ اوست کوتاهی نماید، دادستان و یا هریک از بستگان نزدیک طفل ازجمله مادر او، میتواند رسیدگی به این موضوع را از مرجع قضایی صالح خواستار شود.
معمولاً چون بعد از طلاق، حضانت طفل تا 7 سالگی با مادر اوست و بعد از آن هم مادر بیشتر از سایر اقوام و نزدیکان نسبت به فرزند خود دلسوز است و از وضعیت او باخبر است، پس در بیشتر موارد، این مادر است که برای مطالبۀ نفقۀ فرزندش در دادگاه طرح دعوا می‌کند. بدیهی است که پرداخت نکردن نفقۀ فرزندان هم تخلفی است که از سوی پدر رخ داده و صلاحیت و شایستگی او را زیر سؤال برده، چراکه او باید مقابل قاضی پاسخگو باشد.
نفقه و تأثیر آن بر پایداری خانواده
یکی از جنبه‌های کمتر بررسی‌شده دربارۀ نفقه، تأثیر آن بر پایداری و استحکام خانواده است. نفقه نه‌تنها یک تعهد مالی از سوی مرد نسبت به زن و فرزندان محسوب می‌شود، بلکه نقش مهمی در تداوم روابط خانوادگی دارد. در نظام حقوقی ایران، نفقه به‌عنوان یکی از حقوق اساسی زن در ازدواج تعریف شده است، اما این مسئله در برخی موارد میتواند بر کیفیت روابط بین زوجین و استحکام خانواده تأثیرگذار باشد.
از یک سو، پرداخت منظم نفقه میتواند احساس امنیت اقتصادی و روانی را برای زن و فرزندان فراهم کند و زمینه‌ساز آرامش و ثبات در خانواده شود. زمانی که زن از حمایت مالی کافی برخوردار باشد، بسیاری از تنش‌های ناشی از مشکلات اقتصادی کاهش می‌یابد و امکان تمرکز بر مسائل تربیتی و عاطفی بیشتر فراهم می‌شود. این موضوع به‌ویژه در خانواده‌هایی که زن نقش اصلی را در تربیت فرزندان بر عهده دارد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
اما در مقابل، در مواردی که مرد از پرداخت حق نفقه خودداری کند یا به این وظیفه به‌عنوان یک تکلیف تحمیلی بنگرد، این مسئله میتواند باعث بروز اختلافات جدی در زندگی مشترک شود. بسیاری از دعاوی خانوادگی که به طلاق منجر می‌شوند، ریشه در مشکلات مالی و عدم تأمین نیازهای اساسی خانواده دارند. علاوه بر این، احساس اجبار در پرداخت نفقه، در برخی مردان موجب نارضایتی و کاهش کیفیت روابط عاطفی با همسر و فرزندان می‌شود.
بنابراین، نفقه علاوه بر اینکه یک حق قانونی برای زن محسوب می‌شود، میتواند عاملی برای تحکیم یا تضعیف روابط خانوادگی باشد. در صورتی که این موضوع با درک متقابل و همدلی زوجین همراه باشد، نفقه میتواند نقشی مثبت در افزایش ثبات خانواده و بهبود روابط زناشویی ایفا کند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
مفهوم نفقه در قانون ایران به معنای تأمین هزینه‌های ضروری زندگی زن و فرزند است که بر عهدۀ مرد قرار دارد. با وجود شباهت‌هایی که در پرداخت نفقۀ زن و فرزند وجود دارد، تفاوت‌های معناداری نیز در نحوۀ محاسبه و شرایط پرداخت این دو نوع نفقه وجود دارد که بررسی آن‌ها میتواند به وضوح روشن کند که هریک از اعضای خانواده چه حقوقی دارند و تحت چه شرایطی از این حقوق بهره‌مند می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها در ارتباط با وضعیت اشتغال و درآمد است. در حالی که درآمد مستقل زن تأثیری در معافیت شوهر از پرداخت نفقه ندارد، این موضوع برای فرزندان متفاوت است. اگر فرزند به سن بلوغ برسد و قادر به تأمین مخارج خود باشد، دیگر پدر مسئول پرداخت نفقۀ او نخواهد بود. همچنین، وضعیت مالی مستحق نفقه نیز در مورد زن و فرزند تفاوت دارد. حتی اگر زن دارای ثروت شخصی زیاد باشد، شوهر همچنان مؤظف به پرداخت نفقۀ اوست، اما درمورد فرزندان، وضعیت مالی آنان میتواند تأثیرگذار باشد.
شئونات اجتماعی و خانوادگی نیز در محاسبۀ نفقه برای زن نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند، به‌ویژه در مواردی که زن در سطح اجتماعی و مالی بالایی قرار دارد. این در حالی است که نفقۀ فرزند بیشتر تحت تأثیر توان مالی پدر است تا وضعیت اجتماعی و اقتصادی او. از طرفی، تفاوت‌های دیگری مانند یک‌طرفه یا دوجانبه بودن پرداخت نفقه و الزام به تمکین در مورد زن، از دیگر نکات قابل توجه در تفاوت‌های میان نفقۀ زن و فرزند است.
در نهایت، از نظر قانونی، نفقۀ زن دِین محسوب می‌شود و در صورت عدم پرداخت آن، مرد ممکن است به حبس و جزای نقدی محکوم شود. اما درمورد فرزندان، نفقه تنها از تاریخ اقامۀ دعوا قابل مطالبه است و دِین محسوب نمی‌شود. علاوه بر این، ضمانت‌های اجرایی در رابطه با نفقۀ زن و فرزند نیز متفاوت است، به‌طوری که عدم پرداخت نفقۀ زن میتواند منجر به طلاق یا حبس شود، در حالی که نفقۀ فرزندان معمولاً از سوی مادر یا ولی قهری آنان درخواست می‌شود.
در نهایت، این مقاله با بررسی تمام جنبه‌های نفقۀ زن و فرزند و تفاوت‌های آن در مورد همسر و فرزندان، کمک می‌کند تا افراد بتوانند در صورت بروز اختلافات یا مشکلات در این زمینه، راه‌حل‌های مناسبی پیدا کنند و از حقوق قانونی خود دفاع کنند.
اگر در رابطه با تفاوت‌های نفقۀ زن و فرزند سؤال یا ابهامی دارید، به‌منظور دفاع از حقوقتان، گروه تخصصی وکیل خانواده میتواند راهنمایی‌ها و اطلاعات بسیار مفید و سودمندی را در اختیارتان قرار دهد. پس با ما تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
