حق مطالبه مهریه در صورت انحلال نکاح چگونه است؟
حق مطالبه مهریه چیست؟
حق مطالبه مهریه یکی از حقوق مسلّم و قطعی زنان به شمار می‌رود، اما همیشه همان مقداری که هنگام عقد به‌عنوان مهریه مورد توافق قرار گرفته، به زنان تعلق نمی‌گیرد.
اهمیت موضوع مهریه و چگونگی تعلق گرفتن یا سلب آن (حق مطالبه مهریه)، از چندین جنبه حائز توجه است. نخست اینکه، مهریه به‌عنوان یک حق شرعی و قانونی، نقشی اساسی در تأمین امنیت مالی و اجتماعی زنان ایفا می‌کند و می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای در مواجهه با چالش‌های زندگی زناشویی عمل کند.
با این حال، ناآگاهی زنان و مردان از قوانین مربوط به حق مطالبه مهریه و شرایط خاص آن، گاه منجر به تضییع حقوق یکی از طرفین یا حتی بروز اختلافات پیچیدۀ خانوادگی و حقوقی می‌شود.
از سوی دیگر، قوانین و مقررات مربوط به مهریه در برخی شرایط، مانند فسخ نکاح یا بطلان ازدواج، دارای جزئیات و پیچیدگی‌هایی است که شناخت دقیق آن‌ها، هم برای زنان و هم برای مردان، اهمیت بسیاری دارد.
تصمیم‌گیری‌های مرتبط با مهریه، نه‌تنها بر روابط شخصی زوجین تأثیرگذار است، بلکه ممکن است پیامدهای قانونی و اجتماعی گسترده‌ای نیز به دنبال داشته باشد.
بنابراین، آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی در زمینۀ مهریه و حق مطالبه مهریه، گامی ضروری در راستای حمایت از حقوق فردی و کاهش اختلافات زناشویی به شمار می‌رود.
با توجه به اهمیت موضوع حق مطالبه مهریه، بررسی جزئیات و شرایط مربوط به مهریه، از جمله مواردی که زن مستحق دریافت آن است یا از این حق محروم می‌شود، می‌تواند به روشنگری و ایجاد شفافیت در این حوزه کمک کند و راهکارهایی برای پیشگیری از مشکلات احتمالی ارائه دهد.
گاهی نیز به‌موجب قانون یا توافق میان زوجین، زن مؤظف است که نصف یا حتی همۀ مهریه‌ای که بدون اختلاف و بلکه با احترام و محبت از همسرش دریافت کرده را به او برگرداند. در بعضی موارد نیز ممکن است هیچ مهریه‌ای به زن تعلق نگیرد!
گروه تخصصی وکیل خانواده (مهروران) قصد دارد در این مقاله، شما را با جزئیات موارد یادشده آشنا کند تا اگر قصد جدایی از شریک زندگی خود را دارید، با آگاهی و اطلاع کافی از حق مطالبه مهریه، اقدامات لازم را به‌درستی انجام دهید.
مهریه چیست؟
مهریه، عبارت است از پول یا مالی معین که با جاری شدن صیغۀ ازدواج میان زوجین به زن تعلق گرفته و در صورت مطالبه توسط وی، مرد مؤظف به پرداخت آن است. معمولاً در هنگام ازدواج، میزان مهریه میان زن و مرد مورد توافق قرار می‌گیرد.
باید به این نکتۀ مهم توجه داشته باشید که مهریه را نباید با نفقه اشتباه گرفت، زیرا نفقه مربوط به مخارج و هزینه‌های زندگی زن در کنار مرد است.
حق مطالبه مهریه در صورت فسخ نکاح دائم
فسخ نکاح یکی از روش‌های پایان دادن به زندگی مشترک است. گاهی یکی از عیب‌های زن یا مرد که در قانون نیز بیان شده، به یکی از آن‌ها این حق را می‌دهد تا بتواند به‌طور یک‌طرفه، به اعتبار ازدواج خاتمه دهد.
دراین‌باره بخوانید: علل فسخ نکاح توسط زن چیست؟
گاهی هم تدلیس و نیرنگی که زن یا مرد به کار برده و بر همین اساس، فریبکارانه طرف مقابل را به ازدواج با خودش راغب و تشویق کرده است، برای شخص اغفال‌شده حق فسخ نکاح را ایجاد می‌کند.
اما باید دانست که در برخی موارد، حق مطالبه مهریه توسط زوجه منتفی می‌شود که دراین‌باره به بررسی بیشتر مسئله در ادامۀ مقاله می‌پردازیم.
وضعیت حق مطالبه مهریه با توجه به اینکه فسخ نکاح قبل یا بعد از نخستین نزدیکی جنسی انجام شده متفاوت خواهد بود.
اگر فسخ نکاح پیش از اولین آمیزش جنسی رخ دهد، زن در این صورت هیچ حقی برای دریافت مهریۀ توافق‌شده را نخواهد داشت و حتی اگر مهریه را گرفته باشد، باید آن را به مرد بازگرداند.
اما اگر فسخ، پس از اولین مقاربت جنسی رخ دهد؛ زن می‌تواند همۀ مهریۀ خود را تمام و کمال دریافت کند. بنابراین با فسخ نکاح، زن همیشه حق مطالبه مهریه را ندارد.
فسخ نکاح با ناتوانی جنسی مرد
اگر مرد دچار اختلالات و ناتوانی‌های گوناگون جنسی از جمله عَنَن (اختلال در نعوظ آلت تناسلی)، خصاء (اختگی و ناباروری ناشی از وجود نقص و آسیب در بیضه‌ها)، جَبّ (بریدگی آلت تناسلی) و… باشد و در نتیجه مرد نتواند با همسرش درآمیزد و رضایت جنسی زن را برانگیزد، در این وضعیت فقط نیمی از مهریۀ مورد توافق زوجین به زن تعلق خواهد گرفت و حق مطالبه مهریه به‌طور کامل را نخواهد داشت.
اگر هنگام عقد، هیچ مهریه‌ای برای زن تعیین نشده باشد و نکاح نیز فسخ شود، در صورتی که آمیزش جنسی میان زوجین انجام شده باشد، زن سزاوار مهرالمثل است؛ یعنی مبلغی که با توجه به شأن و منزلت خانوادگی و اجتماعی، وضعیت مالی و…، به‌عنوان مهریه تعیین می‌شود. در این صورت نمی‌توان حق مطالبه مهریه را از زن سلب نمود.
اما اگر نکاح بر اساس تدلیس زن و فریب دادن شوهرش منعقد شده باشد و بعلاوه، مرد نیز پس از آگاهی از نیرنگ همسرش عقد را فسخ کند، در این وضعیت صرف‌نظر از اینکه آمیزش جنسی انجام شده یا نشده باشد، هیچ مهریه‌ای به زن تعلق نمی‌گیرد. در حقیقت، زن با تدلیس خود در واقع حق مطالبه مهریه را از خودش سلب کرده است.
بیشتر بدانید: تدلیس در ازدواج از تعریف تا حق فسخ نکاح و مهریه
مهریه و وضعیت حق مطالبه در صورت فسخ نکاح موقت
احکام و مقررات یادشده دربارۀ فسخ نکاح دائمی، در ازدواج موقت نیز جاری خواهد بود. با این تفاوت که اگر هنگام اجرای صیغۀ عقد موقت، طرفین مهریه‌ای را تعیین نکرده باشند؛ عقدشان باطل است و دیگر کار به فسخ نکاح نمی‌کشد. در این حالت زن نیز حق مطالبه مهریه را از دست می‌دهد.
دراین‌باره بخوانید: حقوق مالی زن در ازدواج موقت چیست؟
حق مطالبه در صورت بطلان نکاح
بعضی اوقات، زن و مردی با تصور اینکه نکاحشان هیچ‌گونه منع شرعی و قانونی ندارد با هم ازدواج می‌کنند. گاهی نیز یکی یا هردو با آگاهی کامل از حرام و باطل بودن نکاح، تن به جاری شدن صیغۀ عقد می‌دهند؛ مثل مواردی که در آن‌ها مردی با زن شوهردار (مُحصنه)، خواهر رضاعی (شیری) خود، یا زنی که قبلاً همسر پدرش بوده ازدواج کند در همۀ فرض‌های مذکور، نکاح باطل بوده و هیچ‌گاه نمی‌توان آن‌دو را زن‌وشوهر شناخت.
اما تکلیف مطالبه مهریه در فرض بطلان نکاح چیست؟ اگر هنگام آگاهی زن و مرد از بطلان عقد ازدواج، هنوز میان آنان آمیزش رخ نداده باشد؛ در این صورت زن حق مطالبه مهریه را ندارد.
ولی اگر بینشان نزدیکی جنسی انجام شده باشد؛ زن سزاوار دریافت مهریۀ خود است. اگر آنان هنوز درمورد میزان مهریه توافق نکرده باشند؛ برای زن مهرالمثل تعیین می‌شود.
اما اگر زن از ابتدا می‌دانسته که ازدواج او با مرد موردنظرش باطل است ولی با این حال تن به جاری شدن صیغۀ عقد داده باشد، حتی اگر با مرد مقاربت جنسی کرده باشد نیز هرگز حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت.
احکام و مقررات مهریه در فرض بطلان نکاح، در هر دو نوع ازدواج دائم و موقت جاری است.
وضعیت حق مطالبه مهریه در صورت طلاق زن
در صورت وقوع طلاق، به زن مهریه تعلق می‌گیرد. اگر طلاق، قبل از اولین آمیزش جنسی رخ دهد؛ زوجه فقط سزاوار دریافت نیمی از مهریه است و اگر همۀ مهریه را گرفته است، باید نصف آن را به مرد بازگرداند. در مقابل، اگر مرد پس از نزدیکی جنسی با همسرش او را مطلقه نماید، در این صورت همۀ مهریه به زن تعلق می‌گیرد.
بخوانید: بهترین شیوۀ درخواست طلاق چیست؟
اگر تا زمان طلاق، بین زوجین هیچ مهریه‌ای مورد توافق قرار نگرفته باشد، در صورت آمیزش جنسی، زن مستحق مهرالمثل است. اما اگر آمیزش جنسی نکرده باشند، برای زوجه مهرالمتعه تعیین می‌شود.
برخلاف مهرالمثل که با توجه به جایگاه و منزلت و شئونات زن مشخص می‌شود، در محاسبۀ مهرالمتعه، وضعیت و توانایی مرد شرط تعیین است.
در طلاق‌های خلع و مبارات که قطعاً کراهت زن از شوهرش نقش اساسی دارد، ممکن است زن به‌ازای رهاسازی خودش از آن زندگی ناخوشایند و غیر قابل تحمل، از همه یا بخشی از مهریه‌اش صرف‌نظر کند یا اگر مهریه گرفته آن را به مرد برگرداند.
بدیهی است که در ازدواج موقت، طلاق جاری نمی‌شود. پس مقررات مهریه در فرض طلاق زوجه، فقط مخصوص ازدواج دائمی می‌باشد.
حق مطالبه مهریه در صورت فوت زن یا مرد
اگر هنگام عقد، زن و شوهر درمورد مهریه به توافق رسیده باشند ولی بعداً یکی از آنان بمیرد؛ در صورت آمیزش جنسی، زن سزاوار دریافت همۀ مهریه است که اگر فوت کرده باشد به ورثۀ قانونی‌اش تعلق می‌گیرد.
البته ممکن است شوهر نیز به‌عنوان وارث از مهریۀ همسرش ارث ببرد. اما در صورت فوت زودهنگام یکی از زوجین در اوایل نکاح و در فرض عدم نزدیکی نیز، فقط نیمی از مهریه به زن تعلق می‌گیرد.
این حکم درمورد ازدواج موقت هم جاری است. ولی حق مطالبه مهریه توسط زوجه، به‌طور کامل از بین نمی‌رود.
اما اگر در هنگام ازدواج و بعد از آن، هیچ مهریه‌ای میان زن و شوهر تعیین نشده باشد و سپس یکی از آن‌ها بمیرد؛ در صورت انجام نزدیکی جنسی، زن مستحق مهرالمثل است.
در فرض عدم آمیزش نیز، هیچ مهریه‌ای به زوجه تعلق نمی‌گیرد. این احکام و مقررات برای ازدواج موقت جاری نیست، زیرا در نکاح موقت اگر در زمان خواندن صیغۀ عقد مهریه تعیین نشود، آن نکاح باطل خواهد بود.
وضعیت حق مطالبه مهریه در صورت انحلال نکاح موقت
نکاح موقت، ممکن است با فسخ، بطلان، وفات یکی از زوجین و انقضا یا بذل مدت، پایان یابد. در رابطه با فسخ و بطلان و پایان این عقد با مرگ زن یا شوهر، قبلاً توضیح داده‌ایم.
اکنون می‌خواهیم به بررسی حق مطالبه مهریه توسط زن در صورت انقضا یا بذل مدت توسط همسرش بپردازیم.
در صورت انقضای مدت نکاح موقت، چه بین طرفین آمیزش جنسی صورت گرفته و چه نگرفته باشد، در این صورت همۀ مهریه به زن تعلق خواهد داشت.
اگر شوهر باقی‌ماندۀ مدت را بذل کند، یعنی پیش از پایان یافتن زمان و مهلت نکاح، بخواهد به اعتبار آن برای همیشه پایان دهد؛ در این صورت اگر بین آنان نزدیکی رخ داده باشد، زن سزاوار دریافت کل مهریه است.
در غیر این صورت نیز فقط نیمی از مهریه به زن تعلق خواهد گرفت؛ یعنی حق مطالبه مهریه توسط زوجه، به‌طور کامل از بین نخواهد رفت.
حتماً به این نکته توجه داشته باشید که اگر هنگام جاری شدن صیغۀ ازدواج موقت، زن و مرد نسبت به حق مطالبه مهریه یا میزان آن توافق نکرده باشند، عقدشان باطل است.
در رابطه با حق مطالبه مهریه نیز، باید به احکام و مقررات مهریه در فرض بطلان نکاح مراجعه نمود.
مدارک لازم برای مطالبه مهریه چیست؟
مدارک و منضمات موردنیاز برای مطالبه مهریه به شرح زیر است:
۱- تصویر مصدق سند ازدواج (عقدنامه)
۲- کارت ملی جهت احراز هویت
۳- کارت بانکی برای پرداخت هزینۀ دادرسی
اگر شما نیز به‌دلیل خودداری همسرتان از پرداخت مهریه، متضرر شده‌اید، گروه تخصصی مهروران می‌تواند راهنمایی‌ها و اطلاعات مفید و سودمندی را دربارۀ شیوۀ پیگیری حق مطالبه مهریه و راه‌های حقوقی و قانونی پیگیری آن در اختیارتان قرار دهد.
حتماً بخوانید: به اجرا گذاشتن مهریه و نقش وکیل خانواده در آن
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
مهریه به‌عنوان یکی از حقوق قانونی و شرعی زنان در ازدواج‌ها، با وجود اینکه به‌طور معمول در زمان عقد تعیین می‌شود، شرایط پیچیده‌تری از نظر حقوقی و قانونی دارد که در مواقع خاص، ممکن است به نتایج متفاوتی برای زن و مرد منجر شود.
با توجه به مطالب مطرح‌شده در این مقاله، در شرایط مختلف، زن و مرد ممکن است برای حق مطالبه مهریه یا حتی دریافت و پرداخت آن با مشکلات و تغییراتی روبه‌رو شوند.
اولین نکته‌ای که در این زمینه اهمیت دارد، این است که مهریه همواره به زن تعلق دارد، مگر اینکه شرایط خاصی پیش بیاید.
برای مثال، اگر فسخ نکاح قبل از نزدیکی جنسی صورت گیرد، زن به‌هیچ‌وجه حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت و حتی ممکن است مؤظف به بازگرداندن آن نیز باشد.
اما اگر فسخ نکاح بعد از اولین آمیزش جنسی صورت گیرد، زن مستحق دریافت کامل مهریه خواهد بود.
همچنین، در شرایط خاصی مانند ناتوانی جنسی مرد یا فسخ نکاح به‌دلیل تدلیس (فریبکاری)، میزان مهریه قابل تغییر است.
در مواردی که مرد قادر به برقراری رابطه جنسی نباشد، زن فقط نیمی از مهریه را دریافت خواهد کرد. از سوی دیگر، اگر زن با تدلیس خود شوهرش را فریب دهد و عقد را فسخ کند، حتی اگر نزدیکی جنسی صورت گرفته باشد، زن از حق مطالبه مهریه و دریافت مهریه محروم می‌شود.
از دیگر موارد مهم در این مقاله، بررسی وضعیت مهریه در ازدواج‌های موقت است. در این نوع ازدواج‌ها نیز، مانند ازدواج دائم، امکان فسخ نکاح و بطلان عقد وجود دارد که به تبع آن، حقوق زن نسبت به مهریه تغییر می‌کند.
در صورتی که طلاق میان زوجین صورت گیرد، زن در هر دو نوع ازدواج دائم و موقت ممکن است مهریه‌ای دریافت کند. این مهریه بستگی به زمان طلاق، نزدیکی جنسی و توافقات پیشین دارد.
در طلاق‌های خلع و مبارات که بر اساس کراهت زن از مرد شکل می‌گیرد، ممکن است زن از تمامی یا بخشی از مهریه‌اش صرف‌نظر کند.
در نهایت، مسئلۀ مهریه در صورت فوت یکی از زوجین نیز به وضوح مطرح می‌شود. در این صورت، زن حق مطالبه مهریه را خواهد داشت، مشروط بر اینکه نزدیکی جنسی انجام شده باشد. در صورتی که نزدیکی صورت نگرفته باشد، تنها نیمی از مهریه به زن تعلق خواهد گرفت.
با توجه به تنوع و پیچیدگی‌های قانونی و شرعی مطرح‌شده در این مقاله، هر فردی که درگیر مسائل مهریه و حقوق خود در این زمینه است، نیازمند مشاوره و راهنمایی دقیق از وکیل متخصص است.
گروه تخصصی مهروران با ارائۀ مشاوره‌های حقوقی می‌تواند به افراد کمک کند تا با آگاهی و اطلاعات کافی در راستای پیگیری حق مطالبه مهریه یا حل اختلافات مربوط به آن اقدام کنند.
اگر برای مطالبه مهریه به مشاوره نیاز دارید، می‌توانید با وکلای متخصص گروه حقوقی مهروران تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ غیرحضوری
همچنین بخوانید: مجازات تهدید پیامکی زن توسط مرد برای گذشتن از مهریه
