قوانین مربوط به نفقه و اجرت المثل

یکی از موارد بسیار روشن تفاوت میان نفقه و اجرت‌المثل این است که زن باید ثابت کند که تمامی اقدامات مربوط به خانه مثل آشپزی، شست‌و‌شو یا نظافت، شیردهی به نوزاد و… را با درخواست شوهر و صرفاً با هدف دریافت اجرت انجام داده است، در حالی که تنها شرط برای دریافت نفقه، تمکین زن از مرد است.

تفاوت نفقه و اجرت‌المثل چیست؟

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های نفقه و اجرت‌المثل در این است که نفقه بعد از جاری شدن عقد نکاح دائم و در صورت وجود شرط تمکین زن به او تعلق می‌گیرد. اما برای دریافت اجرت‌المثل شرایط دیگری وجود دارد و زن برای مطالبۀ اجرت‌المثل باید یک دادخواست جداگانه تنظیم و به دادگاه ارائه دهد.

در نظر داشته باشید که اجرت‌المثل ایام زوجیت صرفاً به انجام کارهایی تعلق می‌گیرد که از نظر شرعی بر عهدۀ زن نبوده است. به عنوان مثال، فعالیت‌هایی مثل آشپزی، نظافت منزل یا حتی شیر دادن به نوزاد جزو وظایف شرعی زوجه نیست. بنابراین زن می‌تواند اجرت‌المثل این اقدامات را دریافت کند. 

نفقه و اجرت المثل یکی از مباحث چالش‌برانگیز در روابط زناشویی است که همواره با سؤالات و ابهامات زیادی همراه بوده است. در بسیاری از موارد، اختلافات بین زوجین بر سر این دو موضوع می‌تواند به مسائل حقوقی و قضائی جدی منجر شود

نفقه، به‌عنوان یکی از حقوق قانونی زن در عقد نکاح، نقش مهمی در تأمین معیشت و رفاه او دارد و می‌تواند شامل هزینه‌های ضروری زندگی همچون خوراک، پوشاک، مسکن و حتی خدمات دیگر باشد. از سوی دیگر، اجرت‌المثل به دستمزد زحمات زوجه برای انجام کارهایی اطلاق می‌شود که شرعاً بر عهده او نبوده، اما در طول زندگی مشترک انجام داده است. این دو موضوع از جنبه‌های مختلف حقوقی با هم تفاوت دارند و هر کدام شرایط و اصول خاص خود را دارند.

یکی از موارد بسیار روشن تفاوت میان نفقه و اجرت‌المثل این است که زن باید ثابت کند که تمامی اقدامات مربوط به خانه مثل آشپزی، شست‌و‌شو یا نظافت، شیردهی به نوزاد و… را با درخواست شوهر و صرفاً با هدف دریافت اجرت انجام داده است، در حالی که تنها شرط برای دریافت نفقه، تمکین زن از مرد است.

 

 

همچنین بخوانید: انواع طلاق از نظر فقهی و حقوقی

در این مقاله، تلاش خواهیم کرد تا تفاوت‌ها و شباهت‌های نفقه و اجرت‌المثل را به‌طور دقیق بررسی کنیم و جوانب مختلف این مسائل حقوقی را روشن نماییم. همچنین به تحلیل شرایطی خواهیم پرداخت که در آن‌ها زن می‌تواند از حقوق خود در زمینۀ نفقه و اجرت‌المثل استفاده کند. بررسی این مفاهیم برای درک بهتر حقوق و وظایف هریک از طرفین در زندگی مشترک ضروری است و می‌تواند کمک شایانی به حل اختلافات موجود در این زمینه کند.

انواع نفقه

میزان نفقه بر اساس عرف جامعه و شأن و منزلت زن تعیین می‌شود و بر مبنای شرایط خاصی تعیین می‌شود، به‌عنوان مثال، اگر زن از طبقۀ ثروتمندان باشد، مرد مؤظف است که بر اساس عرف جامعۀ ثروتمندان، نفقۀ زن را پرداخت کند و امکانات یک زندگی متناسب با شأن و منزلت زن را فراهم نماید.

برخی از افراد تصور می‌کنند که از نظر قانونی نفقه صرفاً به زن تعلق می‌گیرد، این در حالی است که قانون انواع نفقه را به شرح زیر تعریف کرده است و انواع نفقه عبارت‌اند از:

• نفقۀ زوجه (زن): همان‌طور که گفته شد نفقۀ زوجه بعد از جاری شدن عقد نکاح بر مرد واجب می‌شود. البته در نظر داشته باشید که یکی از مهم‌ترین شروط پرداخت نفقه به زن، تمکین او از مرد است. بنابراین اگر زنی از مرد تمکین نکند، حق نفقه از او ساقط خواهد شد. همچنین نفقه حقی است که فقط در عقد نکاح دائم به زن تعلق می‌گیرد و در عقد موقت، مرد الزامی به پرداخت نفقۀ زوجه ندارد.
• نفقۀ اقارب و خویشاوندان: نوع دیگری از نفقه که بر مرد واجب است، پرداخت نفقۀ اقارب و خویشاوندان است. نفقۀ اولاد و فرزندان یا پدر و مادر در این درجه قرار می‌گیرد. مطابق قانون، مرد مؤظف است که هزینه‌های خوراک، پوشاک، مسکن و دیگر هزینه‌های متعارف زندگی فرزندان خود را تأمین کرده و به آنان بپردازد.
• نفقۀ مطلقۀ رجعیه: این نفقه در زمان عده بر عهدۀ شوهر می‌باشد. در زمان فسخ نکاح یا طلاق بائن یا در حال نشوز، زوجه مستحق نفقه نیست مگر از زوج باردار باشد که در این صورت تا زمان وضع حمل و زادن بچه حق نفقه خواهد داشت.

چنانچه بودن زوجه با همسر خود در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی باشد، تا زمانی که زوجه در بازگشتن به منزل معذور باشد، نفقه بر عهدۀ زوج خواهد بود و در صورت استنکاف شوهر از پرداخت نفقه، زوجه می‌تواند به محکمه رجوع کند و محکمه میزان نفقه را مشخص و زوج را ملزم به پرداخت نفقه کند.

 اجرت‌المثل چیست؟

ابتدا باید با معنا و مفهوم اجرت‌المثل از نظر قانونی آشنایی کافی داشته باشیم. به‌طور کلی، اجرت‌المثل نوعی دستمزد زحمات زوجه برای کارهایی است که در طول زندگی مشترک انجام می‌دهد. ناگفته نماند که اجرت‌المثل نیز انواع مختلفی دارد که یکی از آن‌ها اجرت‌المثل ایام زوجیت است. اجرت‌المثل ایام زوجیت برای کارهایی در نظر گرفته می‌شود که در طول زندگی مشترک توسط زن انجام شده ولی شرعاً بر عهدۀ او نبوده است.

تفاوت نفقه و اجرت‌المثل چیست؟

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های نفقه و اجرت‌المثل در این است که نفقه بعد از جاری شدن عقد نکاح دائم و در صورت وجود شرط تمکین زن به او تعلق می‌گیرد. اما برای دریافت اجرت‌المثل شرایط دیگری وجود دارد و زن برای مطالبۀ اجرت‌المثل باید یک دادخواست جداگانه تنظیم و به دادگاه ارائه دهد.

در نظر داشته باشید که اجرت‌المثل ایام زوجیت صرفاً به انجام کارهایی تعلق می‌گیرد که از نظر شرعی بر عهدۀ زن نبوده است. به عنوان مثال، فعالیت‌هایی مثل آشپزی، نظافت منزل یا حتی شیر دادن به نوزاد جزو وظایف شرعی زوجه نیست. بنابراین زن می‌تواند اجرت‌المثل این اقدامات را دریافت کند.

 

البته لازم به ذکر است اگر در دادگاه پاسخ این سؤال زوجه که آیا انجام کارهایی از قبیل کار منزل و شیر دادن به نوزاد با هدف گرفتن اجرت و پول صورت گرفته، منفی باشد، اخذ اجرت‌المثل قطعاً با مشکل مواجه خواهد شد!

از دیگر موارد تفاوت بین نفقه و اجرت‌المثل این است که برای دریافت اجرت‌المثل، طلاق نباید به درخواست زن باشد. همچنین انجام امورات منزل مثل آشپزی و غیره توسط زوجه با قصد تبرع (قصد انجام کار به‌صورت مجانی) نباشد. چنانچه قصد تبرع زوجه در انجام امور منزل در دادگاه اثبات شود، اجرت‌المثلی به زن تعلق نخواهد گرفت.

حال آنکه عدم پرداخت نفقه برای زوجه می‌تواند مجوز درخواست طلاق یک‌طرفه باشد. یعنی چنانچه مردی نفقه پرداخت نکند، زن می‌تواند به‌دلیل عدم دریافت نفقه در دادگاه درخواست طلاق داده و حکم طلاق بگیرد.

یکی از موارد بسیار روشن تفاوت میان نفقه و اجرت‌المثل این است که زن باید ثابت کند که تمامی اقدامات مربوط به خانه مثل آشپزی، شست‌و‌شو یا نظافت، شیردهی به نوزاد و… را با درخواست شوهر و صرفاً با هدف دریافت اجرت انجام داده است، در حالی که تنها شرط برای دریافت نفقه، تمکین زن از مرد است.

طلاق از طرف مرد و گرفتن اجرت المثل زوجه

با تصمیم طلاق از طرف مرد و عدم رضایت زوجه، رویه دادگاه ها در جلسه دارسی این است که به صرف درخواست زوجه یا وکیل او، به جهت کارشناسی اجرت المثل، قرارکارشناسی اجرت المثل صادر میکنند و در این خصوص سهل گیر هستند

اجرت المثل با شرط تنصیف دارایی مندرج در عقدنامه قابل جمع است و منافاتی با هم ندارند.

اجرت المثل زن با نحله قابل جمع نیست. بنابراین نحله در صورتی به زن تعلق می گیرد که به هر دلیل اجرت المثل به او تعلق نگرفته باشد.

نحله چیست و در چه صورت به زوجه تعلق می‌گیرد؟

قوانین مربوط به نحله با قوانین مربوط به شرایط و نحوۀ پرداخت نفقه و اجرت‌المثل تفاوت دارد. نحله مالی است که هنگام طلاق و خاتمۀ زندگی مشترک به زوجه پرداخت می‌شود و میزان آن را دادگاه با توجه به مدت زندگی مشترک و قدرت مالی زوج و اموری که زوجه انجام داده تعیین می‌کند. بنابراین ادعای زوج مبنی بر اینکه درخواست طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری و بداخلاقی وی بوده، مانع از استحقاق نحله نمی‌شود.

دادگاه صالح برای مطالبه اجرت المثل کدام است؟

ممکن است برای بسیاری از افراد سوال باشد که با توجه به وجود قانون شورای حل اختلاف و طرح دعوای خانواده تا سقف ۲۰ میلیون تومان، آیا دعاوی مربوط به دریافت اجرت المثل نیز را باید در شورای حل اختلاف مطرح شود؟

گرچه در حال حاضر رسیدگی به دعاوی مهریه و نفقه در صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده قرار دارد اما مطابق قانون شورای حل اختلاف این دعاوی در شورای حل اختلاف نیز قابل طرح هستند. اما رسیدگی به دعاوی مربوط به اجرت المثل ایام زوجیت فقط در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد. بنابراین مرجع صالح برای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، دادگاه خانواده است و بهترین کار این است که از طریق یک وکیل طلاق، مراحل ثبت دادخواست اجرت المثل و نفقه را در مراجع قضایی و دادگاه خانواده پیگیری کنید.

آیا اجرت المثل همه زنان یکسان است؟

مسلما پاسخ این سوال منفی است. تشخیص و رسیدگی به این مهم بر عهده دادگاه صالح مطالبه اجرت المثل است. دادگاه پس از تشکیل جلسه دادرسی و استماع اظهارات طرفین، در صورت تشخیص استحقاق زوجه، قرار ارجاع به کارشناسی صادر می کند. کارشناس با توجه به فاکتور های متعدد، اجرت المثل زن را تعیین می کند که البته هر کدام از زوجین می توانند نسبت به مبلغ آن اعتراض کند. تحصیلات زوجه، وضعیت اشتغال، تعداد فرزندان، محل زندگی، امکانات زندگی مشترک، داشتن خادم، تعدد نقل مکان ها در دوران زندگی مشترک زوجین از جمله مواردی است که کارشناس برای تعیین مبلغ اجرت المثل مد نظر قرار می دهد.

سخن پایانی

نفقه و اجرت المثل دو حق مالی مهم برای زنان در نظام حقوقی کشور ایران محسوب می شود. نفقه مربوط به تامین هزینه های زندگی است، در حالی که اجرت المثل دستمزد کارهای انجام شده در خانه است. در صورت بروز مشکلات لاینحل میان زوجین و بروز طلاق، حقوق مربوط به نفقه به طور کامل قطع می شود در صورتیکه اجرت المثل باید محاسبه و از طرف زوج به زوجه پرداخت گردد. گروه حقوقی مهروران با وکلای مجرب و متبحر خود در خصوص طلاق و مطالبه مهریه و اجرت المثل در فرایند طلاق شما را همراهی خواهد کرد.