شرایط حضانت فرزند و توافق بر سر حضانت دائم
نکاتی مهم دربارۀ توافق بر سر حضانت فرزند
توافق بر سر حضانت دائم چه شرایطی دارد؟
با اینکه بر اساس مادۀ 1168 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، نگهداری از فرزند حق و تکلیف پدر و مادر او می‌باشد، اما ممکن است طی شرایطی زوجینی که تصمیم به طلاق می‌گیرند، مشکلات اساسی در حضانت فرزندان خود پیدا کنند.
به استناد مادۀ 1169 قانون مدنی، برای حضانت و نگهداری طفلی که والدین او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند، مادر تا سن 7 سالگی اولویت دارد و پس از آن حق حضانت با پدر است. ولی همیشه تصمیم دادگاه اولویت دارد و لذا بر مبنای برخی مصالح، موضوع حضانت تا حدودی از آنچه قانون پیش‌بینی کرده فراتر می‌رود.
توصیه می‌شود همواره قبل از تصمیم طلاق، به آسیب‌های ناشی از آن که شامل حال فرزندان می‌شود دقت کامل را داشته باشید و در صورت عدم وجود راهی برای سازش و عدم طلاق، با مشاورۀ منطقی با وکیل خانواده مسیر پیش روی خود را هموارتر کنید. ممکن است در این مسیر، طلاق توافقی مناسب‌ترین گزینه برای شما باشد.
همان‌طور که می‌دانید، قبل از اصلاح قانون، وضع به این‌گونه نبود و فرزندان ذکور تا 2 سالگی تحت حضانت مادر بودند. پس از گذشت مدت 7 سال، حضانت فرزندان تا زمان بلوغ با پدر می‌باشد.
شاید در خصوص ازدواج موقت برای شما این سوال پیش بیاید که تکلیف حضانت فرزندان حاصل از چنین ازدواج‌هایی چه خواهد شد؟ پاسخ به این سؤال در قانون مشخص شده است و عقد موقت در خصوص حضانت همانند عقد دائم است و فرزندان حاصل از چنین ازدواج‌هایی تا سن 7 سالگی تحت حضانت مادر بوده و پس از آن تحت حضانت پدر قرار می‌گیرند.
همان‌طور که گفته شد، طبق قانون، پدر و مادر تا زمانی که زوج باشند، وظیفۀ حضانت فرزند خود را مشترکاً انجام می‌دهند و باید در کنار یکدیگر برای تربیت و پرورش کودک خود تلاش کنند.
طبق جدیدترین قانون حضانت، فرزند تا زمانی که 7 سال دارد، تحت حضانت مادر می‌باشد و بعد از 7 سالگی، به‌ترتیب دختر تا سن 9 سالگی و پسر تا سن 15 سالگی تحت حضانت پدر هستند و بعد از آن، فرزند می‌تواند تصمیم بگیرد که تحت حضانت کدام یک از والدین باشد.
البته ملاک اصلی دادگاه برای حضانت دائم فرزند، مصلحت او می‌باشد و دادگاه همواره تلاش می‌کند تا حضانت فرزند را به پدر یا مادری واگذار کند که مصلحت کودک در آن باشد.
در نتیجه، اگر دادگاه تشخیص بدهد که مصلحت کودک آن است که تحت حضانت پدرش یا مادرش باشد، حضانت دائم فرزند به والد واگذار خواهد شد مگر تا زمانی که شرایط حضانت دائم را نداشته و حق حضانت از وی سلب شود.
اگرچه در صورتی که زوجین به‌صورت توافقی از یکدیگر جدا شوند می‌توانند بر سر حضانت فرزند مشترک خود به توافق برسند. برای مثال، زوجه می‌تواند در قبال بخشیدن مهریه، حضانت دائم فرزند خود را بر عهده بگیرد.
شرایط حضانت بعد از طلاق توافقی
حضانت فرزندان در طلاق توافقی بر اساس گفتگوهای انجام‌شده میان زن و شوهر صورت می‌گیرد، که بر مبنای آن توافق شرایط حضانت دائم فرزندان مشخص می‌شود.
توافق انجام‌شده میان زن و شوهر مورد قبول دادگاه می‌باشد، مگر اینکه دادگاه برای مصلحت کودک تصمیم دیگری اتخاذ کند.
بعد از انجام طلاق، تعیین حضانت فرزند وظیفۀ دادگاه است که مهم‌ترین معیار برای تعیین حضانت دائمی فرزند از سوی دادگاه، مصلحت فرزند است.
اگر طلاق والدین توافقی باشد، دادگاه اجازه می‌دهد تا والدین طی گفتگوی مشترک به توافق بر سر حضانت دائم فرزند مشترک خود تصمیم بگیرند. برای مثال ممکن است والدین به‌صورت توافقی تصمیم بگیرند تا حضانت فرزند پسر 10 سالۀ خود را به مادر واگذار کنند.
طبق قانون، حضانت فرزند پسر 10 ساله با پدر می‌باشد اما اگر والدین به توافق بر سر حضانت دائم فرزند خود به اجماع کامل رسیده باشند، دادگاه نمی‌تواند برخلاف آن تصمیم بگیرد مگر اینکه صلاح کودک در خطر باشد.
در طلاق توافقی، علاوه بر اینکه بر سر حضانت فرزند توافق می‌شود باید بر سر حق ملاقات برای والد دیگر نیز توافق صورت پذیرد. در خصوص حق ملاقات باید مکان و زمان ملاقات فرزند با والد دیگر مورد بررسی و توافق قرار بگیرد.
شرایط حضانت فرزند پسر و دختر بعد از طلاق والدین
حضانت به معنی نگهداری و مراقبت از فرزند می‌باشد و با ولایت متفاوت است. در صورت جدایی والدین ، معمولا اولین و مهم‌ترین مورد که سبب مشکلات مابین آن‌ها می‌شود، مسئلۀ شرایط حضانت دائم فرزند است.
به همین دلیل قانون در این خصوص تکلیف را مشخص کرده است و اولویت در حضانت پسر و دختر تا 7 ساگی را به مادر سپرده است.
حال اگر پدر نیز از حضانت و نگهداری فرزند امتناع کند، تکلیف چیست؟ قانون در این مورد پدر را مکلف نموده تا در صورت داشتن تمکن مالی، تمامی هزینه‌های مالی فرزند را بر عهده بگیرد.
نکته: در صورتی که عدم پذیرش حضانت والدین به‌دلیل مشکلات اخلاقی آن‌ها باشد، طفل تحت نگهداری نهادهای حمایتی (بهزیستی) قرار می‌گیرد.
شرایط ملاقات طفل با والدی که حضانت دائم بر عهدۀ او نیست، چگونه است؟
حضانت فرزند در شرایطی به‌صورت انفردای به پدر یا مادر واگذار خواهد شد، که آن‌دو در یک مکان با هم زندگی نکنند و یا اینکه به وسیلۀ طلاق از هم جدا شده باشند. سرپرست فرزند در این شرایط و مطابق قانون می‌بایست امکان ملاقات فرزند تحت حضانت خود را با والد دیگر طفل فراهم نماید.
لازم به ذکر است که تحت هیچ شرایطی نمی‌توان فردی را که فرزند تحت حضانت او نیست، از ملاقات فرزندش محروم کرد، مگر به جهت مصلحت فرزند، آن هم نه محرومیت کامل، بلکه کاهش تعداد ملاقات و کوتاه ساختن زمان آن‌ها. بر اساس مادۀ 1174 قانون مدنی:
«در صورتی که به‌علت طلاق یا به هر جهت دیگر، ابوین (والدین) طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هریک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی‌باشد، حق ملاقات با فرزند خود را دارد.»
مدارک لازم برای دریافت حضانت توسط وکیل
برای دریافت حضانت از طریق وکیل، ابتدا باید یک وکیل طلاق باتجربه و متبحر را انتخاب کرده و می‌بایست مدارکی را به وکیل تحویل بدهید که بتواند بر اساس آن‌ها از حق شما در دادگاه دفاع کرده و همچنین دادخواست و لوایح خود را بر اساس آن‌ها تنظیم کند. مدارک مورد نیاز از قرار ذیل است:
- سند ازدواج (عقدنامه)
- سند طلاق
- اصل شناسنامه
- اصل کارت ملی
- ارائۀ استعلام پزشکی قانونی
- ارائۀ درخواست تحقیق محلی یا مستندات تحقیق محلی انجام‌شده
- ارائۀ نظر کارشناسی یا درخواست جلب نظر کارشناس
- ارائۀ ادله و مستندات دیگر از قبیل شهادت شهود و مطلعین، سوگند و…
سخن پایانی
حضانت از ریشۀ حُضْن و به معنای بغل کردن است. واژۀ حضانت در عرف نیز به معنای نگهداری و سرپرستی می‌باشد. اما در اصطلاح حقوقی به معنای نگهداری و حمایت جسمی و روحی از کودک است.
حضانت کودک توسط والدین هم حق و هم تکلیف آن‌ها بوده و به این معناست که علاوه بر اینکه هریک از والدین حق دارند حضانت فرزند خود را بر عهده بگیرند، قانون‌گذار نیز آن‌ها را به نگهداری فرزند مکلف نموده و لذا نمی‌توانند از زیر بار این تکلیف شانه خالی کنند. توصیه می‌شود قبل از هر تصمیمی برای طلاق، مشاورۀ حقوقی را فراموش نکنید.
گروه حقوقی مهروران و وکیل طلاق با دانش تخصصی خود در خصوص قوانین حضانت، شما را در فرایند طلاق همراهی خواهد کرد.
لازم به ذکر است، در صورتی که حضانت مادر به صلاح کودک نباشد، دادگاه در این خصوص اعمال نظر می‌کند و چه‌بسا بنابر مستندات ارائه‌شده و رعایت غبطه و مصلحت کودک، حضانت از مادر سلب شود.
نکته: در شرایطی که کودک تحت حضانت مادر است، نفقه باز هم بر عهده پدر بوده و ایشان موظف به پرداخت نفقه فرزند خود می باشد.
شرایط حضانت فرزند بعد از فوت پدر
ممکن است پدری فوت کند و بعد از فوت او، مادر و پدربزرگ کودک در خصوص شرایط حضانت فرزند دچار اختلاف شوند و همین مسئله سبب نگرانی مادر شود.
قانون مدنی در مادۀ 1171 بیان می‌کند: «در صورت فوت یکی از پدر و مادر، حضانت با دیگری است.» بنابراین با فوت پدر، حضانت فرزند بر عهدۀ مادر قرار می‌گیرد، اما طفل، تحت ولایت پدربزرگ خواهد بود که با مسئلۀ حضانت تفاوت دارد.
اگر پدربزرگ بخواهد از مادر سلب حضانت کند و طفل را تحت حضانت خود قرار دهد، می‌بایست ثابت کند که نگهداری و مراقبت مادر به مصلحت فرزند نیست و مادر فاقد صلاحیت لازم است.
مادۀ ۴۳ قانون حمایت خانواده دراین‌باره مقرر کرده است:
«حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آن‌هاست مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادسـتان، اعطای حضـانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.»
شرایط حضانت فرزند بعد از ازدواج مادر یا پدر
مطابق قانون مدنی، ازدواج مجدد مادر یکی از شرایطی است که سبب سلب حضانت از او شده و حضانت طفل به پدر واگذار می‌گردد. اما در خصوص پدر سخنی به میان نیامده است و می‌توان استنباط کرد که در صورتی که طفل تحت حضانت پدر باشد و پدر مجدداً ازدواج کند، حضانت از او سلب نمی‌شود.
شرایط حضانت فرزند حاصل از ازدواج موقت
درمورد شرایط حضانت فرزند حاصل از عقد موقت، مطابق قانون مدنی تمام شرایط عیناً مانند ازدواج عادی و دائم است. یعنی حضانت فرزند حاصل از ازدواج موقت، اعم از پسر یا دختر، تا ۷ سالگی با مادر و پس از آن، حضانت و نگهداری با پدر خواهد بود.
در صورت قبول حضانت فرزند توسط پدر، دختر تا ۹ سالگی و پسر تا ۱۵ سالگی می‌توانند تحت حضانت پدر باشند.
لازم به ذکر است که بعد از رسیدن به سن بلوغ یعنی 9 سال برای دختر و 15 سال برای پسر، فرزندان از حضانت خارج می‌شوند و خودشان می‌توانند تعیین کنند که با کدام‌یک از والدین زندگی کنند و دادگاه بر اساس نظر فرزند و رعایت مصلحت آن‌ها تصمیم خواهد گرفت.
چگونگی سلب حضانت دائم فرزند از پدر یا مادر
بر اساس مادۀ 1173 قانون مدنی، در صورتی که به‌دلیل عدم مراقبت و یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که فرزند تحت حضانت اوست، صحت جسمی یا تربیت اخلاقی فرزند در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند با تقاضای بستگان، قیم و یا رئیس حوزۀ قضایی، تغییر شرایط حضانت کودک را اتخاذ نماید. در ادامه شرایط سلب یا تغییر حضانت را بیان می‌کنیم.
- عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادر
- اعتیاد زیاد به الکل، مواد مخدر و ارتکاب قمار
- معروفیت و شهرت در فساد اخلاقی و فحشا (در صورتی که پدر یا مادر دارای فساد اخلاقی باشند، حضانت از آن‌ها سلب شده، اما فساد اخلاقی سبب محرومیت از ملاقات فرزند نمی‌شود.)
- ابتلا به بیماری‌های روانی طبق تشخیص پزشکی قانونی
- تکرار ضرب و جرح خارج از عرف اجتماعی
- سوءاستفاده از فرزند و یا اجبار او به انجام کارها و مشاغل ضداخلاقی مانند فساد، فحشا، تکدی‌گری (گدایی)، قاچاق و…
- جنون یا بیماری روانی پدر یا مادر
- ازدواج مجدد مادر: در صورتی که مادر بعد از طلاق مجدداً ازدواج کند، حضانت از او سلب می‌شود، اما اگر همسر او فوت کند و پس از فوت همسر خود ازدواج کند، حضانت از او سلب نمی‌شود مگر در صورت وجود رعایت غبطۀ فرزند.
شرایط سلب حضانت فرزند
بر اساس مادۀ 1173 قانون مدنی، هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند بنابه تقاضای نزدیکان طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزۀ قضایی، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ نماید.
بر این اساس، در صورتی که موارد مقرر در مادۀ 1173 قانون مدنی محرز شود و یا اینکه مادر ازدواج نماید، هریک از زوجین که به مصلحت طفل توجه بیشتری دارد، می‌تواند با تنظیم دادخواست، سلب حضانت طرف دیگر را از دادگاه خانواده خواستار شود. دادخواست مربوطه می‌بایست در یکی از دفاتر خدمات قضایی ثبت گردیده و از طریق دادگاه پیگیری‌های لازم انجام شود. پیشنهاد می‌کنیم در این خصوص حتماً با یک وکیل طلاق مشورت کنید.
آیا سر باز زدن از حضانت فرزند امکان‌پذیر است؟
همان‌طور که بیان نمودیم، حضانت جدا از اینکه حق والدین می‌باشد، تکلیف قانونی آن‌ها نیز به شمار می‌رود. بنابراین در صورتی که مادر از حضانت فرزند امتناع کند، حضانت فرزند بر عهدۀ پدر است.
حال اگر پدر نیز از حضانت و نگهداری فرزند امتناع کند، تکلیف چیست؟ قانون در این مورد پدر را مکلف نموده تا در صورت داشتن تمکن مالی، تمامی هزینه‌های مالی فرزند را بر عهده بگیرد.
نکته: در صورتی که عدم پذیرش حضانت والدین به‌دلیل مشکلات اخلاقی آن‌ها باشد، طفل تحت نگهداری نهادهای حمایتی (بهزیستی) قرار می‌گیرد.
شرایط ملاقات طفل با والدی که حضانت دائم بر عهدۀ او نیست، چگونه است؟
حضانت فرزند در شرایطی به‌صورت انفردای به پدر یا مادر واگذار خواهد شد، که آن‌دو در یک مکان با هم زندگی نکنند و یا اینکه به وسیلۀ طلاق از هم جدا شده باشند. سرپرست فرزند در این شرایط و مطابق قانون می‌بایست امکان ملاقات فرزند تحت حضانت خود را با والد دیگر طفل فراهم نماید.
لازم به ذکر است که تحت هیچ شرایطی نمی‌توان فردی را که فرزند تحت حضانت او نیست، از ملاقات فرزندش محروم کرد، مگر به جهت مصلحت فرزند، آن هم نه محرومیت کامل، بلکه کاهش تعداد ملاقات و کوتاه ساختن زمان آن‌ها. بر اساس مادۀ 1174 قانون مدنی:
«در صورتی که به‌علت طلاق یا به هر جهت دیگر، ابوین (والدین) طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هریک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی‌باشد، حق ملاقات با فرزند خود را دارد.»
مدارک لازم برای دریافت حضانت توسط وکیل
برای دریافت حضانت از طریق وکیل، ابتدا باید یک وکیل طلاق باتجربه و متبحر را انتخاب کرده و می‌بایست مدارکی را به وکیل تحویل بدهید که بتواند بر اساس آن‌ها از حق شما در دادگاه دفاع کرده و همچنین دادخواست و لوایح خود را بر اساس آن‌ها تنظیم کند. مدارک مورد نیاز از قرار ذیل است:
- سند ازدواج (عقدنامه)
- سند طلاق
- اصل شناسنامه
- اصل کارت ملی
- ارائۀ استعلام پزشکی قانونی
- ارائۀ درخواست تحقیق محلی یا مستندات تحقیق محلی انجام‌شده
- ارائۀ نظر کارشناسی یا درخواست جلب نظر کارشناس
- ارائۀ ادله و مستندات دیگر از قبیل شهادت شهود و مطلعین، سوگند و…
سخن پایانی
حضانت از ریشۀ حُضْن و به معنای بغل کردن است. واژۀ حضانت در عرف نیز به معنای نگهداری و سرپرستی می‌باشد. اما در اصطلاح حقوقی به معنای نگهداری و حمایت جسمی و روحی از کودک است.
حضانت کودک توسط والدین هم حق و هم تکلیف آن‌ها بوده و به این معناست که علاوه بر اینکه هریک از والدین حق دارند حضانت فرزند خود را بر عهده بگیرند، قانون‌گذار نیز آن‌ها را به نگهداری فرزند مکلف نموده و لذا نمی‌توانند از زیر بار این تکلیف شانه خالی کنند. توصیه می‌شود قبل از هر تصمیمی برای طلاق، مشاورۀ حقوقی را فراموش نکنید.
گروه حقوقی مهروران و وکیل طلاق با دانش تخصصی خود در خصوص قوانین حضانت، شما را در فرایند طلاق همراهی خواهد کرد.
