نفقه و اجرت المثل در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد؟
تا چه اندازه با مفهوم حقوقی نفقه و اجرت المثل آشنایی دارید؟ آیا می‌دانید نفقه و اجرت المثل در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد؟ نفقه و اجرت المثل چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ امور مالی زوجین جزو مسائل مهمی است که در هنگام حکم طلاق باید تعیین تکلیف شود.
نفقه به معنای هزینه کلیه امور زندگی و نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج است. اجرت المثل نیز نوعی مزد زحمت برای کارهایی است که زن در طول زندگی مشترک انجام داده است. در ادامه به شرایط تحقق نفقه و اجرت المثل می‌پردازیم.
نفقه و اجرت المثل چه تفاوتی با هم دارند؟
با توجه به توضیحاتی که گفته شد احتمالاً شما نیز می‌توانید بگویید که تفاوت نفقه و اجرت المثل چیست؟ یکی از مهمترین تفاوت‌های نفقه و اجرت المثل در این است که نفقه بعد از جاری شدن عقد نکاح دائم و در صورت وجود شرط تمکین زن به او تعلق می‌گیرد. اما برای دریافت اجرت المثل شرایط دیگری وجود دارد و زن برای مطالبه اجرت المثل باید یک دادخواست جداگانه تنظیم و به دادگاه ارائه دهد.
در نظر داشته باشید که اجرت المثل ایام زوجیت صرفاً به اقداماتی تعلق می‌گیرد که از نظر شرعی بر عهده زن نبوده است. به عنوان مثال فعالیت‌هایی مثل آشپزی، نظافت منزل یا حتی شیر دادن به نوزاد جز وظایف شرعی زوجه نیست. بنابراین زن می‌تواند اجرت المثل این اقدامات را دریافت کند. البته تجربه نشان داده است که بسیاری از زنان هنگامی که در دادگاه از آنها پرسیده می‌شود آیا کارهایی که در ایام زناشویی انجام داده‌اند با هدف گرفتن اجرت و پول بوده است؟ پاسخ منفی می‌دهند. همین پاسخ منفی باعث عدم موفقیت در اخذ اجرت المثل می‌شود.
در چه شرایطی نفقه به زن تعلق می‌گیرد؟
شرایط تعلق نفقه و اجرت المثل از جمله مواردی است که زوجه در هنگام دریافت نفقه به آن توجه داشته باشد. از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دائمی بودن عقد نکاح را شاید مهمترین شرایط تحقق نفقه دانست که بر عهده شوهر قرار گرفته است. ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی صراحتا این موضوع را توضیح داده است و گفته که در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است.
- پرداخت نفقه زوجه توسط مرد تنها در شرایطی محقق خواهد شد که زن از شوهر خود تمکین داشته باشد. ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی بیان می‌دارد که هر زمان که زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. تمکین خود به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود که تمکین خاص به معنای داشتن رابطه جنس در حدود متعارف و تمکین عام به معنی پذیرش ریاست شوهر بر خانواده است. همچنین آثار تمکین به معنای سکونت در منزل تعیین شده توسط شوهر و اخذ اجازه وی پیش از خروج کشور است.
- زوجه بر اساس قانون باید در منزل تعیین شده توسط شوهر سکونت کند و این شرط نمونه‌ای از تمکین زن است. در واقع پرداخت نفقه همسر تنها در صورتی بر عهده شوهر خواهد بود که زوجه در منزل انتخابی شوهر زندگی کند.
- پرداخت نفقه همسر حتی بعد از جدایی زوجین نیز قابل اجراست و مرد موظف به پرداخت نفقه همسر خود است. این موارد عبارتند از: ۱-در دوران عده طلاق رجعی؛ ۲- در دوران عده وفات؛ ۳- در طول عده طلاق بائن و فسخ نکاح، صرفا در صورتی که زوجه باردار بوده، تا پایان وضع حمل وی.
شرایط تعلق گرفتن اجرت المثل
اشاره کردیم که نفقه و اجرت المثل جزو وظایفی است که زوجه در شرایط خاصی باید برای پرداخت آنها اقدام کند. برای اینکه اجرت المثل طبق قانون به زن تعلق گیرد، باید شرایطی فراهم باشد و در صورتی که جمیع این شرایط تحقق یابد، زن می‌تواند برای دریافت اجرت المثل اقدام کند. از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
جزو شروط ضمن عقد نباشد
در هر عقد یا قراردادی که بین طرفین انجام می‌شود، طرفین قرارداد، شروطی را در ضمن قرارداد درج می‌کنند و در صورت توافق بر این شروط، مکلف به انجام آنها می‌شوند. در صورتی که این شروط برخلاف مقتضای ذات عقد یا خلاف قانون و شرع نباشند، لازم‌الاجرا خواهند بود.
به عنوان مثال، یکی از شروطی که در ضمن عقد ممکن است درج شود و از نظر قانونی اشکالی ندارد، توافق در مورد کار در منزل توسط زن است. طرفین عقد می‌توانند توافق کنند که زن در قبال کارهایی که در خانه انجام می‌دهد از جمله آشپزی، نظافت، نگهداری از بچه‌ها و غیره مستحق هیچگونه اجرت و پاداشی نخواهد بود. در واقع زن تمامی این امور را به صورت رایگان انجام خواهد داد. زوجه در این شرایط نمی‌تواند برای دریافت اجرت المثل اقدام کند.
از طرف دیگر، می‌توان در ضمن عقد شرط کرد که زن در قبال کلیه اموری که در خانه انجام می‌دهد، مستحق دریافت مقداری اجرت خواهد بود. به عنوان مثال، در قبال کلیه کارهایی که زن در خانه شوهر انجام می‌دهد، به صورت ماهیانه یک میلیون تومان اجرت دریافت کند. الزام به ایفای تعهد نیز ممکن است اجرا شود.
به قصد تبرع نباشد
قوانین مرتبط به نفقه و اجرت المثل در رابطه با شرایط دریافت و چگونگی اجرت المثل و نفقه توضیحات مفصلی داده‌اند. بر اساس ماده ۳۳۶ قانون مدنی در رابطه با اجرت المثل، هر فردی که کاری را انجام می‌دهد، نباید قصد تبرع داشته باشد. به عبارت دیگر، اگر یک فرد بخواهد از روی لطف و مهربانی کاری را به صورت رایگان برای فردی دیگر انجام دهد، نمی‌تواند برای دریافت اجرت المثل اقدام کند.
البته این را هم نباید فراموش کرد که اصولا هیچ شخصی برای فرد دیگری کار رایگان انجام نمی‌دهد و به بیان حقوقی انجام هر عملی ظاهر در عدم تبرع دارد؛ بنابراین بار اثبات این موضوع بر عهده شوهر خواهد بود. در صورتی که شوهر بتواند موفق به اثبات قصد تبرع زن در انجام امور شود، مسئله اجرت المثل زن منتفی خواهد بود و زوجه نمی‌تواند برای دریافت اجرت المثل اقدام کند.
جزو وظایف شرعی زن نباشد
یکی دیگر از شرایط دریافت اجرت المثل این است که کاری که توسط زوجه انجام شده است نباید شرعا و به صورت قانونی بر عهده زن بوده باشد. در واقع در صورتی که زوجه در زندگی مشترک کارهایی را انجام دهد که خارج از تکلیف شرع و قانون باشد، می‌تواند برای دریافت اجرت المثل برای آنها اقدام کند. همانطور که می‌دانید، وظیفه شرعی و قانونی زن، تنها تمکین از شوهر است و هیچ گونه وظیفه‌ای در انجام کارهای منزل و نگهداری از فرزندان ندارد؛ بنابراین برای انجام آنها می‌تواند درخواست اجرت کند. وکیل طلاق تهران نیز می‌تواند راهنمایی لازم در این زمینه را به شما ارائه دهد.
به درخواست و دستور شوهر باشد
یکی دیگر از مواردی که ماده ۳۳۶ قانون در رابطه با استحقاق زن به دریافت اجرت المثل بیان می‌دارد، این است که کلیه اموری که توسط زوجه در زندگی مشترک انجام می‌شود، باید به درخواست و دستور شوهر انجام شده باشد. بنابراین اگر کاری به دستور و درخواست شوهر انجام نشده باشد، زوجه مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود.
درخواست طلاق از طرف زوج باشد
یکی دیگر از شرایط اخذ اجرت المثل این است که طلاق به درخواست مرد صورت گرفته باشد. به عبارت دیگر، در صورتی که زوجه خواهان طلاق از شوهر خود باشد، نمی‌تواند برای دریافت اجرت المثل اقدام کند. توصیه می‌شود در این مورد حتما با یک وکیل طلاق مشورت کنید.
طلاق به علت عدم تمکین زن نباشد
در صورتی که طلاق به درخواست مرد و به خاطر کوتاهی زوجه از وظایف همسری یا عدم تمکین و یا ناشی از سوء اخلاق و رفتار زوجه اتفاق افتاده باشد، زوجه مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود و دادگاه در صورت اثبات این موضوع نسبت به پرداخت اجرت المثل هیچ رأیی صادر نخواهد کرد.
چگونگی دریافت نفقه و اجرت المثل
چگونگی دریافت نفقه و اجرت المثل جزو موارد مهمی است که لازم است به آن توجه داشته باشید و به صورت زیر انجام می‌شود:
- زوجه برای اخذ نفقه می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و با ارائه دادخواست مطالبه نفقه، درخواست خود را مطرح نماید. همچنین وی می‌تواند به صورت کیفری از شوهر خود به جرم ترک انفاق شکایت کند که در این شرایط، امکان زندانی شدن مرد نیز وجود خواهد داشت.
- زوجه می‌تواند برای دریافت اجرت المثل، دادخواستی را تنظیم کند و برای مطالبه آن، در ضمیمه مطالبه مهریه به دادگاه ارائه دهد. پس از ثبت دادخواست و ارجاع موضوع به شعبه مربوطه، دادگاه تاریخ و روز رسیدگی را مشخص می‌کند. همچنین اگر طرفین در مورد مبلغ اجرت المثل به توافق نرسند، حسب امر، موضوع به کارشناس ارجاع می‌شود و کارشناس با بررسی اوضاع و احوال و سنوات زندگی و سایر شرایط، رای خود را در قالب نظریه کارشناسی به دادگاه ارسال می‌کند.
مهمترین نکات حقوقی در مورد نفقه و اجرت المثل
نکات مهم حقوقی در مورد نفقه و اجرت المثل عبارتند از:
۱. اجرت المثل در صورتی باید پرداخت شود که فردی بدون قرارداد و به صورت مجانی خدماتی را ارائه داده یا از اموال دیگری استفاده کرده باشد.
۲. میزان اجرت المثل باید معادل خدمات ارائه شده یا میزان استفاده از اموال باشد. این میزان باید طبق عرف و بصورت متعارف تعیین شود.
۳. اجرت المثل ممکن است در مسئولیت مدنی نیز مطرح شود. مثلاً اگر فردی به اموال دیگری خسارت وارد کند، باید اجرت المثل آن را بپردازد.
۴. شرایط و نحوه محاسبه اجرت المثل در قوانین مختلف تعیین شده است که باید رعایت شود.
دادگاه صالح برای اخذ نفقه و اجرت المثل کدام است؟
بسیاری از افراد می‌خواهند بدانند با توجه به وجود قانون شورای حل اختلاف و طرح دعوای خانواده تا سقف ۲۰ میلیون تومان، آیا دعاوی مربوط به دریافت اجرت المثل را باید در شورای حل اختلاف مطرح کنیم؟
گرچه در حال حاضر رسیدگی به دعاوی مهریه و نفقه و اجرت المثل در صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده قرار گرفته است و مطابق قانون شورای حل اختلاف این دعاوی نیز در شورای حل اختلاف قابل مطرح هستند. اما رسیدگی به دعاوی مربوط به اجرت المثل ایام زوجیت فقط در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد. بنابراین مرجع صالح برای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت دادگاه خانواده است و بهترین کار این است که از طریق یک وکیل مطالبه نفقه و اجرت المثل، مراحل ثبت دادخواست اجرت المثل و نفقه را در مراجع قضایی و دادگاه خانواده پیگیری کنید.
سخن پایانی
در این مقاله اشاره کردیم که نفقه و اجرت المثل جزو حقوق بسیار مهم زنان در طول زندگی مشترک به شمار می‌روند. شما می‌توانید از وکیل خانواده نیز کمک ها و راهکارهای لازم را دریافت کنید. در صورتی که درگیر مشکلات ناشی از دریافت یا پرداخت این موارد هستید، قبل از هر اقدامی حتما با یک وکیل مجرب مشورت نمایید.
