مجازات عدم تمکین چیست؟!

عدم تمکین جزو مسائل حقوقی مورد بحث در حوزۀ حقوق خانواده است. ازدواج، پیوندی حقوقی و شرعی است که تعهدات متقابلی را برای زوجین ایجاد می‌کند. در این پیوند، زن و مرد مؤظف به رعایت حقوق و تکالیفی هستند که بر اساس قوانین مدنی و احکام شرعی تعریف شده است. یکی از این تکالیف که در زندگی زناشویی اهمیت ویژه‌ای دارد، مفهوم «تمکین» است.

این واژه در مباحث حقوق خانواده به‌عنوان معیاری برای سنجش میزان پایبندی زن و مرد به الزامات زندگی مشترک شناخته می‌شود. با این حال، تمکین صرفاً به‌معنای پذیرش یک‌سویۀ خواسته‌های زوج یا زوجه نیست، بلکه در چهارچوب قانون، اخلاق، و عرف جامعه معنا پیدا می‌کند.

تمکین در نگاه اول ممکن است مفهومی یک‌طرفه به نظر برسد و این تصور را ایجاد کند که صرفاً زن مؤظف به انجام آن است. اما در حقیقت، در یک رابطۀ زناشویی، هر دو طرف مسئولیت‌هایی بر عهده دارند و عدم ایفای نقش از سوی هریک از زوجین می‌تواند موجب بروز اختلاف و حتی تبعات قانونی شود.

در عین حال، شرایطی وجود دارد که بر اساس آن زن می‌تواند از تمکین خودداری کند و همچنان از برخی حقوق قانونی مانند نفقه برخوردار باشد. بنابراین، شناخت دقیق مفهوم تمکین، انواع آن و پیامدهای عدم رعایت آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در پی بحث تمکین مطرح می‌شود، پیامدهای عدم تمکین و تأثیر آن بر حقوق طرفین است. برای مثال، آیا عدم تمکین زن جرم محسوب می‌شود؟! آیا مرد می‌تواند در صورت عدم تمکین همسرش، اقدام به ازدواج مجدد کند؟! آیا زن در هر شرایطی مؤظف به پذیرش خواسته‌های شوهر خویش است؟! این پرسش‌ها، دغدغۀ بسیاری از افرادی است که به دنبال درک بهتر حقوق زوجین در روابط زناشویی هستند.

در این مقاله، مفهوم تمکین و انواع آن بررسی می‌شود و سپس شرایطی که در آن زن می‌تواند از تمکین خودداری کند، مورد بحث قرار می‌گیرد. همچنین آثار حقوقی عدم تمکین و تأثیر آن بر حقوق زوجین به‌ویژه در مواردی مانند نفقه، حق ازدواج مجدد مرد و شرط تنصیف دارایی مورد توجه قرار می‌گیرد. آگاهی از این موضوعات می‌تواند به درک بهتر روابط زناشویی و حل مسالمت‌آمیز اختلافات زن و مرد کمک کند.

منظور از تمکین چیست؟

هنگامی که زن و مرد با هم عقد ازدواج می‌بندند، بر اساس شرع و قانون بایستی تکالیفی را در برابر یکدیگر انجام دهند. به‌عنوان مثال زن از حق نفقه برخوردار است و در عین حال بایستی تمکین نماید.

همچنین بخوانید: حق نفقه و شرایط پرداخت آن

تمکین، به‌معنای پذیرش شوهر در امور کلی زندگی خانوادگی و روابط زناشویی است. گاهی ممکن است که به‌دلیل اختلافات میان زن و مرد، زن حاضر به تمکین در برابر شوهر خود نشود. به دنبال این موضوع، این سؤال مطرح می‌شود که مجازات عدم تمکین چیست؟! در این مقاله می‌خواهیم به بررسی همین موضوع بپردازیم.

تعریف تمکین عام

تمکین عام، خوش رفتاری یا حسن معاشرت زن با شوهر و پذیرفتن خواسته‌‌های مشروع همسر است. البته شایان ذکر است که مرد نیز مؤظف به رعایت تمکین است و بایستی نسبت به خواسته‌‌های مشروع همسر پاسخ مثبت بدهد.

بنابراین اگر مردی از همسر خود توقعات نامشروع یا نامتعارفی داشته باشد، زن مکلف به اطاعت از او نیست. به عنوان مثال اگر مردی برخلاف عرف از خروج همسر خود از منزل و بازدید خویشان و دوستان جلوگیری کند، زن مکلف به رعایت آن نیست.

تعریف تمکین خاص

منظور از تمکین خاص، رابطۀ خاص زوجیت و روابط جنسی زوجین در زندگی زناشویی است. در مقابل تمکین، مسئلۀ عدم تمکین یا نشوز مطرح می‌‎شود که به‌معنای نافرمانی یکی از زوج‌ها نسبت به دیگری می‌باشد.

بنابراین نشوز نمی‌تواند صرفاً مختص زن باشد. نافرمانی شوهر و عدم ایفای مقتضیات و ملزومات زندگی مشترک نشوز نام دارد. ولی در عرف و حقوق امروز، واژۀ نشوز را بیشتر درمورد زن به کار برده‌‌اند. به‌طور مثال، مردی که نفقۀ همسرش را نمی‌پردازد یا با همسر خود حسن معاشرت ندارد، در اصطلاح ناشز است.

شرایط اجازۀ عدم تمکین زن

در صورت قرار داشتن زن در عادت ماهیانه و بیمار بودن وی، به‌طوری که پزشک رابطۀ جنسی را منع کرده باشد.

مطابق مادۀ ۱۱۱۴ قانون مدنی، اگر حق تعیین منزل به زن داده شده باشد، زن می‌تواند از زندگی کردن در منزل مرد خودداری و مرد باید در منزل مورد تأیید زن، زندگی کند.

چنانچه مرد منزل مستقل و مناسبی در شأن زن تهیه نکرده باشد، زن می‌تواند از رفتن به منزل شوهر خودداری کند.

اگر زندگی در منزل با شوهر موجب ترس از ضرر و زیان بدنی، مالی و یا شرافتی برای زن باشد، وی می‌تواند منزل را ترک کند و تا زمانی که همسر او صلاحیت لازم را پیدا نکرده، از بازگشت به منزل خودداری کند. در این شرایط نیز به زن نفقه تعلق می‌گیرد.

چنانچه بعد از جاری شدن صیغۀ عقد، مرد به بیماری مقاربتی مبتلا شده است. به‌طوری که رابطۀ جنسی موجب سرایت بیماری به زن شود، زن می‌تواند از برقراری این رابطه خودداری کند. در حالی که حق پرداخت نفقه نیز برای وی محفوظ خواهد بود.

مجازات عدم تمکین زن چیست؟

عدم تمکین زن، مجازات ندارد، یعنی جرم محسوب نمی‌شود. در حالی که عدم پرداخت نفقه از سوی مرد جرم می‌باشد. اما عدم تمکین زن آثار حقوقی دارد. اولین اثر حقوقی عدم تمکین زن این است که مرد می‌تواند به او نفقه پرداخت نکند. در صورتی که مرد الزام به تمکین زن را بخواهد، دادگاه رأی را صادر کند ولی باز هم زن از مرد تمکین نکند، مرد می‌تواند اجازۀ ازدواج مجدد از دادگاه را دریافت کند.

در یکی از شرایط دوازده‌گانۀ عقدنامه (شروط ضمن عقد)، شرط تنصیف دارایی ذکر شده است. یعنی اگر مرد بخواهد همسرش را طلاق دهد و این درخواست طلاق ناشی از سوءرفتار و ناسازگاری زن نباشد و شرط مندرج در عقدنامه را مرد امضا کند، نصف دارایی مرد که بعد از عقد به دست آورده است را باید به زن تقدیم کند.

بیشتر بدانید: تفاوت نفقۀ زن و فرزند چیست؟

اگر زن تمکین نداشته باشد و اثبات شود که زن تمکین نداشته و شوهر درخواست طلاق بدهد، از تنصیف دارایی و نصف دارایی که می‌توانست دریافت کند محروم می‌گردد. تمام این موارد آثار حقوقی عدم تمکین خانم است و هیچ اثر کیفری و مجازاتی برای این موضوع تعیین نمی‌گردد.

رأی الزام به تمکین خانم هم یک رأی اعلامی است، به این معنی که برای اطلاع از این رأی، به‌هیچ‌وجه برخورد قانونی با خانم نمی‌شود. بعد از ابلاغ به خانم، در صورتی که تمکین صورت نگرفت، برای مرد اجازۀ ازدواج مجدد با درخواست وی از سوی دادگاه صادر می‌شود.

نفقه از چه زمانی شامل حال زن می‌شود؟

از نظر قانونی، در مادۀ 1102 گفته شده است که بعد از اینکه نکاح به‌طور صحت واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حق و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر برقرار می‌گردد.

همچنین بخوانید: قوانین مربوط به نفقه و اجرت‌المثل

در صورتی که عقد دائم صورت گیرد، از همان زمان به خانم نفقه تعلق می‌گیرد و با توجه به شأن خانودگی خانم و میزان درآمد آقا، مبلغ نفقه تعیین می‌گردد.

معافیت مرد از پرداخت نفقه

باید گفت هیچ راهی برای عدم پرداخت نفقه یا مهریه وجود ندارد. عدم پرداخت مهریۀ عندالمطالبه، حتی منجر به بازداشت و زندان رفتن مرد می‌شود. هرچند که بازداشت مرد در حال حاضر برای بیش از 110 سکه پذیرفته نمی‌شود.

اما در هر حال، راهی برای عدم پرداخت مهریه وجود ندارد. در حقیقت، فرار از پرداخت مهریه و نفقه برای مرد عملاً غیرممکن است، مگر اینکه خانم تمکین نکند که در این صورت نیز مرد فقط می‌تواند نفقه را پرداخت نکند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

تمکین یکی از مفاهیم مهم در حقوق خانواده است که به تعهدات متقابل زن و شوهر در زندگی مشترک اشاره دارد. این مفهوم در دو بُعد تمکین عام و تمکین خاص تعریف می‌شود.

تمکین عام به حسن معاشرت، احترام و همکاری زن و شوهر در ادارۀ زندگی مشترک مربوط است، در حالی که تمکین خاص، روابط جنسی و زناشویی میان زوجین را شامل می‌شود. با این حال، تمکین به معنای اطاعت مطلق نیست و در مواردی که خواسته‌های یکی از طرفین خارج از حدود شرع، قانون یا عرف باشد، الزامی به تبعیت وجود ندارد.

در برخی شرایط، قانون به زن اجازه داده است که از تمکین خودداری کند، بدون آنکه حق نفقۀ او از بین برود. به‌عنوان مثال، در صورت خطر جانی، مالی یا حیثیتی برای زن، یا در شرایطی که مرد منزل مناسبی برای زندگی مشترک فراهم نکرده باشد، زن می‌تواند از زندگی با همسر خود امتناع کند.

همچنین، در صورت بیماری‌های مقاربتی مرد یا در دوران عادت ماهانه، زن می‌تواند از برقراری رابطۀ زناشویی خودداری نماید. این موضوع نشان‌دهندۀ آن است که حقوق و تکالیف در زندگی زناشویی متقابل هستند و مرد نیز مؤظف است شرایطی را فراهم کند که امکان زندگی مسالمت‌آمیز و برابر در خانواده وجود داشته باشد.

یکی از پرسش‌های اساسی در این زمینه، پیامدهای قانونی عدم تمکین است. برخلاف عدم پرداخت نفقه از سوی مرد که جرم محسوب می‌شود، عدم تمکین زن جرم نیست و مجازاتی برای آن در نظر گرفته نشده است.

اما این مسئله آثار حقوقی دارد، از جمله اینکه مرد می‌تواند پرداخت نفقه را متوقف کند و در صورت عدم تمکین مستمر، با مراجعه به دادگاه، مجوز ازدواج مجدد دریافت نماید. همچنین، در صورتی که زن عدم تمکین داشته باشد و شوهر درخواست طلاق دهد، زن از برخی حقوق مالی، از جمله شرط تنصیف دارایی، محروم خواهد شد.

در نهایت، آگاهی از مفهوم تمکین و پیامدهای آن می‌تواند به پیشگیری از بسیاری از اختلافات زناشویی و حل مسالمت‌آمیز آنها کمک کند. زن و مرد در یک زندگی مشترک، حقوق و مسئولیت‌هایی متقابل دارند و در صورتی که هریک از طرفین از انجام تعهدات خود سر باز زنند، روابط خانوادگی دچار بحران خواهد شد.

بنابراین، شناخت دقیق این حقوق و تکالیف، نه‌تنها موجب استحکام بنیان خانواده می‌شود، بلکه از مشکلات حقوقی و دعاوی خانوادگی نیز جلوگیری می‌کند.