نحوه استرداد جهیزیه از طریق قانون
چگونه جهیزیه را از طریق قانون مطالبه کنیم
آیا تا به حال با مسئله استرداد جهیزیه دچار مشکل شده اید؟ آگاهی شما از نحوه استرداد جهیزیه از طریق قانون چه اندازه است؟ آیا می‌دانید به کمک وکیل خانواده به راحتی می توانید بعد از طلاق جهیزیه را مطالبه کنید؟
جهیزیه یا همان جهاز به دارایی و اسباب و وسایلی گفته می‌شود که عروس در هنگام ازدواج به خانه مشترک میبرد. اگرچه جهاز می‌تواند شامل پول، جنس یا ملک باشد، اما بیشتر شامل اسباب و لوازم خانه است. همچنین کمیت و کیفیت جهیزیه، بنا به شرایط فرهنگی، خانوادگی، شهر به شهر و اوضاع اقتصادی خانواده‌ها متفاوت است.
جهیزیه مجموعه اموال منقولی است که برای استفاده یا تزئین زندگی مشترک همراه زن به منزل شوهر آورده می‌شود.
در قانون مدنی ایران ماده‌ای که در آن به جهیزیه اشاره شده باشد، اختصاص داده نشده است. بدین دلیل که زن تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است.
اما به لحاظ عرف جامعه ما، آوردن جهیزیه به منزل مشترک امری شایع است و اختلافات ناشی از آن یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می‌شود. در این مقاله به نحوه استرداد جهیزیه از طریق قانون می‌پردازیم.
مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر صرفا حق استفاده از آن را دارد. با این حساب و با در نظر گرفتن این که زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، هر زمان که بخواهد می‌تواند جهیزیه را مسترد نماید. برای مثال زن هر زمان که بخواهد می‌تواند جهیزیه را مسترد نماید چون زن مالک آن وسایل است.
نکته مهمی که باید درباره جهیزیه دانست این است که اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می‌کند، حتی آنچه را که در خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می‌کند، جزء جهیزیه نیست.
جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد.
بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب می‌شوند. زن اگر بخواهد این زمان دادخواست استرداد جهیزیه بدهد فقط آنچه باقی مانده را می‌تواند مسترد نماید.
استرداد قانونی جهیزیه با سیاهه
سیاهه یا همان لیست اقلام جهیزیه، از دیر باز در کشورمان رایج بوده است. اگر تمایل به داشتن سیاهه دارید، بهتر است فهرست کاملی از جهیزیه با جزئیات آن تهیه کنید و در زمان انتقال وسایل به خانه شوهر از وی امضاء اخذ کنید مبنی بر این که این اقلام به منزل وی آورده شده است. همانطور که گفته شد جزئیات اقلام خصوصا وسایل گران را بنویسید.
مثلا اگر یخچال است از چه مارکی است و چه مشخصاتی دارد. یا اگر فرش است، ماشینی یا دست بافت بودن آن را ذکر کنید. تاکید یا الزامی به امضاء شاهد ذیل سیاهه جهیزیه نیست اما بودن امضاء شهود امین خالی از فایده نیست.
استرداد جهیزیه یا مطالبه جهیزیه آسان است و معمولا مشکلی در این خصوص وجود ندارد. زن می‌تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف، استرداد جهیزیه به استناد سیاهه را درخواست نماید. این امر با تقدیم دادخواست به راحتی امکان پذیر است.
نکته حائز اهمیت این است که در نقاط مختلف ایران رسم بر این است که بعضی از اقلام جهیزیه توسط شوهر خریداری می‌شود و در عمل در فهرست جهیزیه نوشته می‌شود. اما در هنگام استرداد جهیزیه اگر شوهر بتواند ثابت کند که این چند وسیله منزل را خود او خریداری کرده است، زن نمی‌تواند آنها را به عنوان جهیزیه خود مسترد نماید.
دومین نکته حائز اهمیت این است که در بعضی سیاهه ها مشاهده شده است طلاهای عروس (زوجه) را با قید گرم به عنوان بخشی از جهیزیه گنجانده‌اند.
همانطور که می‌دانید و در تعریف جهیزیه نیز گفته شده، جهیزیه اموال منقول و وسایلی است که در زندگی مشترک استفاده می‌شود و لذا طلاهای زوجه متعلق به او و در تصرف اوست و مرد استفاده‌ای از آنها ندارد و عرفا جزء جهیزیه محسوب نمی‌گردد.
انتقال جهیزیه توسط زن بدون اجازه شوهر
بر اساس آنچه گفته شد، زن مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد، می‌تواند هر موقع که بخواهد آن را مسترد نماید و نیازی به اجازه شوهر نیست.
توجه داشته باشید اگر تمایل به این کار داشتید، فقط می‌توانید آنچه را که در لیست جهیزیه شماست و آن را خریداری کرده اید، بدون اجازه شوهر از خانه خارج کنید.
توصیه می‌شود اگر بدون مجوز دادگاه قصد استرداد جهیزیه را دارید، بهتر است چند نفر از همسایگان را شاهد بگیرید که چه اقلام و وسایلی را از منزل خارج کرده‌اید.
مسئولیت مرد نسبت به جهیزیه چیست؟
از نظر قانونی آیا می‌توان مرد را به عنوان امین نسبت به جهیزیه دانست؟ در شرایطی که مرد جهیزیه را تصاحب کرده است، آیا می‌توان به جرم خیانت در امانت از او شکایت کرد؟
پاسخ این پرسش به دو گونه می‌تواند باشد؛ اگر فقط به صورت قانونی نگاه شود، می‌توان زوج را مشمول این جرم دانست.
در حالی که اگر از دید عرفی به موضوع نگاه گردد و قواعد شراکت را در خصوص جهیزیه‌ای که زن به منزل شوهر میبرد، جاری بدانیم، نمی‌توان پاسخ قاطعی به این پرسش داد.
دیوان عالی کشور در آرای خود احکام متفاوتی در این مورد صادر کرده و در برخی موارد شریک را مشمول این جرم دانسته است و در مواردی نیز جرمی شامل حال مرد نمی‌شود.
به نظر می‌رسد که نمی‌توان زوج را به جرم خیانت در امانت محکوم کرد. حتی اگر به نقص یا تلف اموال جهیزیه اقدام کرده باشد. چرا که جرم خیانت در امانت مختص به اعمالی است که در آن استرداد اموال پیش‌بینی شده باشد.
در حالی که در خصوص جهیزیه به نظر می‌رسد باید توافقی میان صاحب مال یعنی زوجه و امین یعنی زوج مبنی بر استرداد جهیزیه، چه به صورت صریح و چه به صورت ضمنی وجود داشته باشد.
از آنجاییکه ذات عقد ازدواج مبنی بر تفاهم و توافق برای ادامه زندگی مشترک است، بعید به نظر می‌رسد در حین عقد ازدواج و شروع زندگی مشترک سخنی در مورد استرداد جهیزیه و جدایی صورت بگیرد و یا شرطی در خصوص جهیزیه به میان باید.
به معنای واضح‌تر شرط استرداد جهیزیه باید در شروط تکمیلی ضمن عقد وجود داشته باشد و اگر نباشد، جرمی صورت نگرفته است؛ بنابراین از آنجایی که در زمان ازدواج شرط استرداد جهیزیه وجود ندارد، جرمی صورت نمی‌پذیرد.
در ماده ۶۷۴ کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که:
«هرگاه اموال منقول یا غیر‌منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده باشد که اشیا مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد.
اگر شخصی که آن اشیا نزد او بوده است، آنها را به ضرر مالکان یا متصرفان آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
بر اساس این ماده که رکن قانونی جرم خیانت در امانت است، می‌توان گفت که رکن مادی این جرم، استعمال، تصاحب، اتلاف یا مفقودی اموال مزبور است.
ماده ۶۱۷ قانون مدنی نیز در خصوص عقد ودیعه این‌گونه بیان کرده است که امین نمی‌تواند غیر از جهت حفاظت، تصرفی در ودیعه کند یا به نحوی از انحاء از آن منتفع شود مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانت‌گذار و در غیر این صورت ضامن است.
در نتیجه زمانی که زوجه، زوج را از استفاده ممنوع می‌کند، هرگونه استفاده‌ای از آن استعمال محسوب می‌شود. البته شرایط سوءنیت او در این موارد باید لحاظ شده و مورد توجه قرار گیرد.
تصاحب در این زمینه به معنای هر فعلی است که، زوج خود را صاحب و مالک جهیزیه کند و اعمالی را انجام دهد که صرفا مالک می‌تواند دست به چنین اعمالی بزند. اتلاف نیز به معنای تلف کردن است و اگر مرد قسمتی از جهیزیه را نیز تلف کند، مصداق می‌یابد و لازم نیست تمامی جهیزیه را تلف کند.
مفقود کردن نیز به معنای گم کردن است و شامل هر گونه عملی است که بر مبنای آن، زوج، جهیزیه را از زوجه مخفی کند. دادگاه‌ها در خصوص این جرم باید صریحا نوع رکن مادی این عمل را احراز کنند. حتی ترک فعل نیز می‌تواند از طرف زوج، او را مشمول این ماده قرار دهد.
رکن سوم که رکن معنوی است، در موضوع جهیزیه اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که زوج باید بداند عمل او جرم است و مالی را که مورد تعرض قرار می‌دهد موجب ضرر زوجه می‌شود و همچنین باید قصد متضرر کردن زوجه را نیز داشته باشد که سوءنیت نامیده می‌شود.
در برخی مناطق و اقوام این رسم وجود دارد که قسمتی از جهیزیه را شوهر تهیه می‌کند. لازم به ذکر است که اگر مرد وسیله‌ای را برای خانه تهیه کند، دیگر واژه جهیزیه بر آن مصداق پیدا نمی‌کند که بتوان آن را جزو اموال زوجه حساب کرد؛ در نتیجه این اموال جز اموال شوهر محسوب می‌شود.
تعقیب قانونی مرد به جرم خیانت در امانت
این جرم در شرایطی بر زوج وارد است که زوجین طلاق گرفته‌اند یا تحت شرایطی جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند یا به هر طریقی زوجه، زوج را ممنوع از تصاحب، تلف و استعمال کرده باشد و زوجه جهیزیه را تحویل نگرفته و به زوج اخطار استرداد جهیزیه از طریق قانون را داده باشد.
این امر می‌تواند به وسیله ارسال اظهارنامه یا دادخواست استرداد جهیزیه به صورت شفاهی یا ضمنی یا هر طریق دیگری که در دادگاه قابل اثبات باشد، صورت بگیرد.
از زمان آگاهی زوج از خواست و اراده زوجه، شرط استرداد باید از سوی زوج انجام شود و از این زمان زوج امین اموال زوجه محسوب می‌شود و تعدی و تفریط در اینجا مصداق پیدا می‌کند. مطالبه جهیزیه از این راه نحوه استرداد جهیزیه از طریق قانون است.
به عنوان شاکی، زوجه باید ثابت کند که از زمانی که به زوج اطلاع داده است، مال در دست زوج امانت بوده و وی در حفظ یا نگهداری این اموال تعدی یا تفریط کرده یا آنکه با اقداماتی مثل استعمال، تصاحب، تلف و مفقود کردن آن، موجبات متضرر شدن مالک یا زوجه را فراهم کرده و اقدام او در این خصوص با سوءنیت همراه بوده که احراز این سوءنیت نیز با دادگاه است.
مدارک لازم جهت استرداد جهیزیه از طریق قانون
1- سند نکاح یا سند طلاق که مدارکی می‌باشند که نشان دهنده وجود زندگی مشترک در خانه مشترک است.
2- سند و مدارکی که حاکی از وجود جهیزیه باشد مانند سیاهه یا فاکتور جهاز
3- شهادت شهود یا استشهادیه و این در صورتی کاربرد دارد که سیاهه یا فاکتور وجود نداشته باشد.
4- اسناد هویتی خواهان ( کارت ملی،شناسنامه و…)
مطالبه جهیزیه بدون سیاهه اموال
پیشتر توضیح داده شد که سیاهه لیست اجناس جهیزیه است که به امضای شوهر و خانواده وی رسیده باشد. سیاهه بهترین مدرک برای دادخواست استرداد جهیزیه است. اما اگر سیاهه تهیه نشده بود یا در جریان زندگی مفقود شده بود، نحوه استردا جهیزیه از طریق قانونی به چه صورت خواهد بود؟
در نبود سیاهه جهیزیه بهترین مدرک، فاکتور اجناسی است که برای جهیزیه خریداری شده است. پس دقت داشته باشید که حتما در زمان خرید اجناس برای جهیزیه حتما فاکتور معتبر به نام خود از فروشنده دریافت کنید و در حفظ و نگهداری آن بکوشید تا در زمان نیاز بتوانید از آن استفاده کنید.
درصورتی که فاکتورهای اجناس نیز وجود نداشت شهادت شهود می‌تواند مدرک مستند و مستدلی باشد. این شهود حتما باید در زمان تحویل جهیزیه یا خرید اجناس حضور داشته باشند و در جریان انتقال اجناسی که به عنوان جهیزیه خریداری شده و به خانه شوهر برده شده نیز حاضر بوده باشند و علاوه بر آن شرایط شهادت شرعی را داشته باشند.
مراحل استرداد جهیزیه از طریق قانون
- ارسال اظهارنامه رسمی استرداد جهیزیه توسط زن به مرد
- مشورت با وکیل، اعطای وکالت به وکیل خانواده
- ثبت دادخواست در سامانه ثنا
- پیوست مدارک اثبات کننده جهیزیه از قبیل سیاهه یا فاکتور خرید به دادخواست
- طرح دادخواست تامین
- ابلاغ دادخواست تامین به مرد
- .اجرای دادخواست تامین
- روند رسیدگی دادگاه به پروند
- تقدیم دادخواست با عنوان استرداد جهیزیه به دادگاه خانواده (شورای حل اختلاف: اگر بهای جهیزیه کمتر از ۲۰ میلیون باشد.)
- صدور و ابلاغ دستور تعیین وقت جلسه رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه
- حضور خواهان و خوانده دعوا در جلسه رسیدگی
- ارائه پرونده شهود توسط خواهان در دادگاه برای اثبات ادعای خویش
- صدور حکم استرداد جهیزیه
اعتراض به حکم استرداد جهیزیه
مرد نیز می‌تواند نسبت به حکم صادر شده در مورد استرداد جهیزیه از طریق قانون اعتراض نماید. از جمله دلایل اعتراض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- ثبت لوازم تهیه شده و خریداری شده توسط مرد در طول زندگی که جزو جهیزیه اولیه نبوده است.
2- ذکر لوازم جایگزین تهیه شده توسط مرد به جای اقلام جهیزیه خراب یا مستهلک شده در لیست جهیزیه.
سخن پایانی
مطابق ماده 1104 قانون مدنی، زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نماید.
قانونگذار در تفسیر این ماده بیان می‌دارد که هیج یک از زن و شوهر حق ندارند بابت خدماتی که در خانواده انجام می دهد و کمک هایی که به همسر خود می‌کند، مطالبه اجرت نماید.
بطور کلی زندگی مشترک راهی است که زوجین باید در کنار هم طی کنند و در این راه برای آرامش خود و فرزندانشان تلاش کنند. اما بسیار شایع است که زندگی مشترک و روابط زوجین به بن بست می‌رسد و جدایی آخرین راه برای رهایی طرفین از چالش های پیش آمده است.
استرداد جهیزیه از طریق قانون نیز یکی از راه های پایان دادن به زندگی مشترک و فرایند طلاق است. توصیه می‌شود در این زمینه با یک وکیل خانواده مشورت کنید تا دچار ضرر و زیان ناشی از اشتباهات فردی در روند قانونی این قضیه نشوید. گروه حقوقی مهروران با بیش از یک دهه فعالیت موفق در زمینه خانواده و طلاق همواره آماده همراهی شما عزیزان است.
