قوانین و شرایط فرزندخواندگی در ایران چیست؟

آشنایی با مفهوم و اهمیت فرزندخواندگی در ایران

فرزندخواندگی یکی از مهم‌ترین راهکارهای اجتماعی و قانونی برای حمایت از کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست محسوب می‌شود. در جوامع مختلف، این موضوع نه‌تنها از جنبه‌های قانونی بلکه از منظر فرهنگی، اجتماعی و مذهبی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در ایران، فرزندخواندگی تحت نظارت قوانین مشخصی انجام می‌شود که تلاش می‌کنند ضمن حمایت از حقوق کودک، شرایط لازم برای سرپرستی مناسب را فراهم سازند.

از دیدگاه شرعی، فرزندخواندگی در اسلام با مفهوم فرزند خونی متفاوت است و پیامدهای حقوقی خاص خود را دارد. یکی از مهم‌ترین مسائل در این زمینه، موضوع محرمیت و ارث است که باعث شده نظام حقوقی ایران راهکارهای خاصی را برای این مسائل در نظر بگیرد. در کنار این ملاحظات شرعی، روند قانونی فرزندخواندگی در ایران نیز شامل مراحل متعددی از جمله بررسی صلاحیت والدین متقاضی، شرایط کودک و تأیید نهایی توسط دادگاه است.

با این حال، فرزندخواندگی در ایران با چالش‌هایی روبه‌رو است. از جمله، محدودیت‌های قانونی برای متقاضیان، موانع فرهنگی در پذیرش اجتماعی فرزندخوانده و پیچیدگی‌های حقوقی مرتبط با سرپرستی دائم و موقت. این مسائل نیاز به بازنگری‌های قانونی و اجتماعی دارد تا فرایند فرزندخواندگی هم برای کودکان و هم برای سرپرستان آسان‌تر و شفاف‌تر شود.

این مقاله با هدف بررسی جامع موضوع سرپرستی کودکان در ایران، ابتدا به تعریف و بیان مبانی آن پرداخته و سپس شرایط، قوانین، ملاحظات شرعی و چالش‌های این فرایند را تحلیل خواهد کرد. همچنین با ارائۀ پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت فعلی، راهکارهایی برای تسهیل فرایند فرزندخواندگی ارائه خواهد شد.

 تعریف و مبانی فرزندخواندگی

فرزندخواندگی یک فرایند حقوقی و اجتماعی است که به والدین فاقد فرزند یا علاقه‌مند به سرپرستی کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست اجازه می‌دهد تا حضانت و سرپرستی یک کودک را بر عهده بگیرند. این امر در جوامع مختلف با قوانین متفاوتی اجرا می‌شود و در برخی کشورها، فرزندخوانده از تمامی حقوق یک فرزند خونی، از جمله حق ارث، برخوردار می‌شود.

در ایران، فرزندخواندگی تحت نظارت قوانین خاصی قرار دارد که مبتنی بر موازین شرعی و اجتماعی تنظیم و توسط قوانین مدنی کشور، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، و مبانی فقهی و شرعی تنظیم شده است.

از منظر حقوقی، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب ۱۳۹۲، چهارچوب اصلی فرزندخواندگی در ایران را مشخص می‌کند. این قانون شرایطی را برای متقاضیان سرپرستی تعیین کرده و حقوق و تکالیف والدین سرپرست و فرزندخوانده را مشخص می‌سازد.

بخوانید: شرایط سرپرستی کودکان بی‌سرپرست

بر اساس این قانون، تنها زوج‌های بدون فرزند یا زنان مجرد بالای ۳۰ سال، تحت شرایط خاصی، می‌توانند درخواست سرپرستی بدهند. همچنین، در سرپرستی دائم، کودک از حقوقی مانند نام خانوادگی و تابعیت والدین سرپرست برخوردار می‌شود، اما حق ارث همچنان برقرار نیست و باید از طریق وصیت‌نامه جبران شود.

از دیدگاه شرعی، فرزندخواندگی در اسلام به معنای انتساب کامل کودک به خانوادۀ جدید نیست و کودک همچنان از نظر نسبی، فرزند خانوادۀ اصلی خود محسوب می‌شود. این مسئله تأثیر مستقیمی بر موضوعاتی مانند محرمیت و ارث دارد و باعث شده است که در قوانین ایران، برخی راهکارهای جایگزین مانند ایجاد حق وصیت و حضانت قانونی برای حل این مسائل در نظر گرفته شود.

در مجموع، فرزندخواندگی یعنی پذیرش مسئولیت نگهداری و پرورش کودکی که سرپرست ندارد یا سرپرستان او توانایی لازم برای مراقبت از او را ندارند. در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، فرزندخواندگی رابطۀ نسب را ایجاد و برقرار نمی‌کند و کودک همچنان از نظر شرعی و قانونی منتسب به والدین واقعی و اصلی خود خواهد بود.

امکان سرپرستی کودکان ایرانی توسط اتباع خارجی

باید توجه داشت که سرپرستی اطفال ایرانی تنها به اتباع ایران سپرده خواهد شد. کلیه اتباع ایرانی مقیم ایران می‌توانند کودکان و نوجوانان مشمول قانون را با رعایت مقررات مندرج در آن و با حکم دادگاه صالح به سرپرستی بگیرند. بنابراین اتباع بیگانه چنین امکانی را نخواهند داشت. زنان ایرانی که همسر خارجی دارند نمی‌توانند متقاضی سرپرستی باشند، مگر آن که شوهر خارجی تابعیت ایرانی نیز داشته باشد.

درخواست سرپرستی توسط ایرانیان خارج از کشور

ایرانیان متقاضی سرپرستی مقیم خارج از کشور باید تقاضانامه و مدارک مورد نیاز را مطابق برگه (فرم) واحد که توسط سازمان بهزیستی با رعایت قوانین و مقررات مربوط تنظیم و ابلاغ می‌شود، به سفارتخانه‌ها، کنسولگری‌ها و یا دفاتر حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران تقدیم نمایند. سفارتخانه‌ها، کنسولگری‌ها و دفاتر حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران موظفند مدارک فوق‌ را پس از تایید، جهت اعلام به سازمان بهزیستی به وزارت امور خارجه ارسال نمایند.

باید توجه داشت که مراجعه حضوری دارندگان حکم سرپرستی به سازمان بهزیستی، در زمان تحویل کودک یا نوجوان الزامی است، مگر اینکه کودک یا نوجوان، مقیم خارج از کشور باشد که در این صورت تحویل وی با لحاظ قوانین و مقررات حاکم توسط سفارتخانه‌ها، کنسولگرها و یا دفاتر حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران انجام خواهد شد.

سخن پایانی

فرزندخواندگی نهادی است که دارای تاثیرات مثبت فراوانی در اجتماع است و قانون‌گذار نیز بدان توجه لازم را داشته است. البته این امر کماکان نیازمند وضع قوانینی کامل تر و به روزتر خواهد بود و ما در این مقاله سعی کردیم تا موارد بسیاری از این قوانین را برای شما بازگو کنیم. توصیه می‌شود در صورت نیاز به مشاوره و اطلاع از قوانین جدید سرپرستی با وکلای با تجربه و متبحر ما در گروه حقوقی مهروران تماس بگیرید.