اجرت المثل چیست؟ + 6 شرط دریافت اجرت المثل
بررسی اجرت‌المثل ایام زوجیت: شرایط، محاسبه و پرداخت
اجرت المثل ایام زوجیت یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در زمان طلاق است. این حق بر اساس فعالیت‌هایی که زن در طول زندگی مشترک انجام داده و شرعاً و قانوناً وظیفۀ او نبوده، تعیین و پرداخت می‌شود. در واقع، قانون‌گذار در جهت حمایت از حقوق زنان، مرد را مؤظف کرده است که در صورت طلاق همسر خود، اجرت‌المثل را پرداخت کند.
مبلغ این حق مالی، بسته به شرایط زندگی مشترک، میزان فعالیت‌های زن، مدت‌زمان ازدواج و سایر عوامل توسط کارشناس دادگاه مشخص می‌شود.
با وجود اهمیت اجرت، بسیاری از افراد تفاوت آن را با سایر حقوق مالی زنان، مانند مهریه یا نفقه، نمی‌دانند. برخلاف مهریه که عندالمطالبه بوده و در هر زمانی از زندگی مشترک قابل مطالبه است، اجرت تنها در زمان طلاق مطرح می‌شود و زن در دوران زندگی زناشویی نمی‌تواند آن را از شوهر خود طلب کند.
همچنین، برای دریافت این حق، شرایطی مانند عدم قصد تبرع زن، عدم توافق قبلی زوجین در مورد آن، و درخواست طلاق از سوی مرد در نظر گرفته می‌شود.
نکتۀ مهم دیگر این است که اجرت‌المثل شامل کارهایی می‌شود که زن انجام آن‌ها را به‌صورت رایگان نپذیرفته باشد. به عنوان مثال، نظافت منزل، آشپزی و نگهداری از فرزندان، در صورتی که زن بدون قصد تبرع آن‌ها را انجام داده باشد، مشمول اجرت المثل خواهند بود.
همچنین بخوانید: قوانین مربوط به نفقه و اجرت‌المثل
اما وظایفی که به‌موجب قانون و شرع بر عهدۀ زن است، مانند تمکین عام و خاص، مشمول این حق مالی نخواهند شد. در این مقاله، با بررسی مفهوم اجرت، شرایط دریافت آن، نحوۀ محاسبۀ مبلغ و مسائل مرتبط، به درک بهتری از این موضوع پرداخته خواهد شد.
منظور از اجرت المثل چیست؟
اگر مردی بخواهد همسرش را طلاق دهد، کارشناس دادگاه با در نظر گرفتن کارهایی که زن در طول زندگی زناشویی انجام داده مبلغ اجرت المثل برای او تعیین می‌کند. مطابق با آنچه کارشناس تعیین کند دادگاه مرد را ملزم به پرداخت این مبلغ می‌کند و هر قدر مدت‌زمان زندگی مشترک طولانی‌تر باشد، مبلغ اجرت بیشتر می‌شود.
حتماً بخوانید: نحوۀ مطالبۀ اجرت‌المثل توسط زن
بنا به قانون و شرع هیچ مردی این حق را ندارد که بدون پرداخت تمامی حقوق زن او را طلاق دهد و اجرت المثل هم یکی از این حقوق است. یکی از مهم‌ترین مسائل در زمینۀ اجرت، مقدار مبلغ پرداختی و نحوۀ تعیین آن است. در این مقاله قصد داریم به اصل مسئلۀ اجرت و مبلغ آن بپردازیم.
چند نوع اجرت المثل وجود دارد؟
به طور کلی از نظر قانونی اجرت المثل به دو صورت وجود دارد:
- اجرت المثل منفعت ناشی از کار: در این نوع اجرت المثل فردی به دستور فرد دیگر عملی را انجام می‌دهد. برای آن عمل از نظر قانونی ارزش مالی وجود دارد و انجام‌دهندۀ آن کارش را رایگان انجام نداده است و بنابراین مستحق دریافت اجرت المثل می‌شود.
- اجرت المثل ناشی از مال: در موارد مختلف، قانون کسی را که مالک مالی است مستحق دریافت اجرت المثل می‌داند. به طور مثال اگر شخصی ملکی را اجاره کند و با وجود اتمام زمان عقد اجاره عین مستأجره را تخلیه نکند مؤجر مستحق دریافت اجرت‌المثل می‌شود.
با توجه به اینکه اجرت المثل ایام زوجیت در قبال کارهایی است که زن انجام داده، این نوع اجرت المثل در دستۀ منفعت ناشی از کار قرار می‌گیرد. در ادامه به بررسی بیشتر اجرت‌المثل زن و نحوۀ محاسبۀ آن می‌پردازیم.
اجرت المثل زن چیست؟
انجام برخی از اعمال از نظر شرع و قانون بر عهدۀ زن نیست و اگر زن آن کارها را در زندگی زناشویی خود انجام داده باشد، به او پاداش و حق‌الزحمه تعلق می‌گیرد. در صورتی زن می‌تواند درخواست اجرت المثل کند که مرد درخواست طلاق داده باشد.
در واقع، اجرت المثل مانند مهریه عندالمطالبه نیست و نمی‌توان در طول دوران زندگی زناشویی آن را درخواست کرد. فقط در صورتی زن مستحق دریافت اجرت می‌شود که در حال طلاق باشد. البته یک سری وظایف از نظر شرع و قانون بر عهدۀ زن است و زن برای انجام آن نمی‌تواند اجرت بگیرد.
به کدام کارها اجرت المثل تعلق نمی‌گیرد؟
به محض عقد ازدواج مطابق قانون وظایفی بر عهدۀ زن و مرد قرار می‌گیرد که باید در طول دوران زندگی زناشویی خود به آن عمل کنند. وظایفی که زن در قبال شوهر دارد عبارتند از تمکین عام و تمکین خاص.
همچنین بخوانید: مجازات عدم تمکین چیست؟!
تمکین عام یعنی زن در زندگی مرد حضور داشته باشد و به تکالیفی که قانون و شرع برایش مشخص کرده عمل کند. به طور مثال زن برای خروج از خانه، کار کردن در خارج از خانه و تحصیل می‌بایست اجازۀ شوهر را داشته باشد. تمکین خاص هم به وظایف زناشویی گفته می‌شود که زن باید به آن عمل کند.
در چه شرایطی زن می‌تواند اجرت المثل بگیرد؟
زن فقط با توجه به شرایط خاصی می‌تواند حق‌الزحمۀ کارهایی را که در زندگی انجام داده است از شوهر طلب کند. این شروط عبارت‌اند از:
- درخواست طلاق از سوی مرد مطرح شده باشد نه از سوی زن.
- زن برای انجام کارها قصد تبرع نداشته باشد، یعنی تصمیم نگیرد که آن کارها را رایگان انجام دهد.
- طلاق واقع شود. تا زمانی که طلاق انجام نشود زن نمی‌تواند استحقاق گرفتن اجرت المثل را داشته باشد.
- کارهایی که زن انجام داده جزو کارهایی نباشد که از نظر شرع و قانون وظیفۀ زن است.
- شرط ضمن عقد وجود نداشته باشد یعنی مرد و زن در زمینۀ اجرت المثل با هم توافق نکرده باشند.
- درخواست طلاقی که مرد مطرح کرده به دلیل عدم تمکین زن یا سوء رفتار و اخلاق او نباشد.
به چه کارهایی اجرت المثل تعلق می‌گیرد؟
اجرت‌المثل مربوط که کارهایی است که زن برای انجام آن‌ها تکلیفی ندارد؛ مانند نظافت منزل، آشپزی، شستوشو، شیردادن به نوزاد و… . نکتۀ مهم این است که زن در برابر تربیت فرزندان مسئول است و مطابق با مادۀ 1104 قانون مدنی به انجام این عمل اجرت‌المثلی تعلق نمی‌گیرد.
مراحل درخواست اجرت المثل
اگر مطابق با شرایطی که گفته شد زن استحقاق دریافت اجرت‌المثل را داشته باشد، می‌بایست برای درخواست این حق ابتدا مطالبۀ اجرت المثل را در یکی از دفاتر خدمات به ثبت برساند. سپس باید به دادگاه خانواده مراجعه کند و درخواست خود را پیگیری کند.
در این مرحله دادگاه درخواست اجرت المثل را بررسی می‌کند و آنچه را شهود گفته‌اند به همراه ادلۀ موجود ارزیابی می‌کند و در نهایت رأی خود را صادر می‌کند. در صورتی که دادگاه رأی به پرداخت اجرت المثل دهد، می‌بایست کارشناس متخصص مبلغ اجرت المثل را تعیین کند. نکتۀ مهم برای صدور حکم اجرت المثل این است که قبل از آن باید مرد دادخواست طلاق داده باشد.
مسائلی که در میزان مبلغ اجرت‌المثل تأثیرگذارند عبارتند از: میزان تحصیلات زن، شاغل بودن یا خانه‌دار بودن زن، منطقه‌ای که زوجین در آن سکونت داشته‌اند، عرف آن منطقه، میزان همکاری زن در امور خانه و… .
با توجه به این مسائل به این نتیجه می‌رسیم که مبلغ اجرت المثل در میان افراد مختلف متفاوت تعیین می‌شود و به همین علت است که یکی از مراحل درخواست اجرت المثل تعیین مبلغ توسط کارشناس متخصص است. اما آنچه در سال 1400 در میان کارشناسان رواج داشته مبلغ یک میلیون تومان به ازای هر یک سال از زندگی زناشویی است.
اجرت المثل پس از فوت شوهر
برخلاف تصور برخی افراد، با مرگ شوهر حقوق زن از بین نمی‌رود و یکی از حقوقی که پس از وفات شوهر در اولویت پرداخت است اجرت المثل است. البته این حق در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که شرایط او شامل شروطی که در بالا به آن اشاره کردیم نباشد.
زنی که در دوران نامزدی و عقد طلاق داده می‌شود مستحق دریافت اجرت المثل نیست، چرا که این مبلغ در ازای اعمالی است که در خانۀ شوهر انجام شده و شرعاً و قانوناً جزو وظایف زن نبوده است.
تفاوت نفقه و اجرت المثل چیست؟
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های نفقه و اجرت المثل در این است که نفقه بعد از جاری شدن عقد نکاح دائم و در صورت وجود شرط تمکین زن به او تعلق می‌گیرد. اما برای دریافت اجرت المثل شرایط دیگری وجود دارد و زن برای مطالبۀ اجرت المثل باید یک دادخواست جداگانه تنظیم و به دادگاه ارائه دهد.
در نظر داشته باشید که اجرت المثل ایام زوجیت صرفاً به انجام کارهایی تعلق می‌گیرد که از نظر شرعی بر عهدۀ زن نبوده است. به عنوان مثال، فعالیت‌هایی مثل آشپزی، نظافت منزل یا حتی شیر دادن به نوزاد جزو وظایف شرعی زوجه نیست. بنابراین زن می‌تواند اجرت این اقدامات را دریافت کند.
نفقه و اجرت المثل یکی از مباحث چالش‌برانگیز در روابط زناشویی است که همواره با سؤالات و ابهامات زیادی همراه بوده است. در بسیاری از موارد، اختلافات بین زوجین بر سر این دو موضوع می‌تواند به مسائل حقوقی و قضائی جدی منجر شود
نفقه، به‌عنوان یکی از حقوق قانونی زن در عقد نکاح، نقش مهمی در تأمین معیشت و رفاه او دارد و می‌تواند شامل هزینه‌های ضروری زندگی همچون خوراک، پوشاک، مسکن و حتی خدمات دیگر باشد. از سوی دیگر، اجرت المثل به دستمزد زحمات زوجه برای انجام کارهایی اطلاق می‌شود که شرعاً بر عهده او نبوده، اما در طول زندگی مشترک انجام داده است. این دو موضوع از جنبه‌های مختلف حقوقی با هم تفاوت دارند و هر کدام شرایط و اصول خاص خود را دارند.
یکی از موارد بسیار روشن تفاوت میان نفقه و اجرت المثل این است که زن باید ثابت کند که تمامی اقدامات مربوط به خانه مثل آشپزی، شستوشو یا نظافت، شیردهی به نوزاد و… را با درخواست شوهر و صرفاً با هدف دریافت اجرت المثل انجام داده است، در حالی که تنها شرط برای دریافت نفقه، تمکین زن از مرد است.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
اجرت المثل ایام زوجیت یکی از حقوق مالی زنان در زمان طلاق است که بر اساس زحمات و کارهایی که در طول زندگی مشترک انجام داده‌اند، تعیین می‌شود. این حق در راستای حمایت از زنان در زندگی زناشویی و جلوگیری از تضییع حقوق آنان در هنگام جدایی در نظر گرفته شده است.
در واقع، قانون‌گذار با وضع این مقرره، تلاش کرده تا زنانی که در طول زندگی مشترک در امور خانه مشارکت داشته‌اند، اما شرعاً و قانوناً مؤظف به انجام آن نبوده‌اند، از نظر مالی مورد حمایت قرار بگیرند.
با این حال، اجرت المثل تنها تحت شرایط خاصی به زن تعلق می‌گیرد. از جمله اینکه درخواست طلاق باید از سوی مرد باشد، زن نباید کارهای انجام‌شده را به‌صورت رایگان پذیرفته باشد، و طلاق نباید به‌دلیل تخلفات زن مانند عدم تمکین یا سوءرفتار او باشد.
همچنین، مبلغ اجرت المثل متناسب با عوامل مختلفی مانند مدت‌زمان زندگی مشترک، میزان مشارکت زن در امور خانه، عرف منطقه و شرایط شغلی و تحصیلی او، توسط کارشناس متخصص تعیین می‌شود.
از سوی دیگر، برخلاف برخی تصورات، اجرت تنها محدود به زمان طلاق نیست و در صورت فوت شوهر نیز، زن می‌تواند این حق را از ماترک او دریافت کند. در مقابل، زنانی که در دوران عقد یا نامزدی طلاق می‌گیرند، مشمول این حق نمی‌شوند، چراکه اجرت تنها در قبال کارهایی که زن در خانۀ شوهر انجام داده، پرداخت می‌شود.
در نهایت، اجرت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان، در مواردی که شرایط قانونی آن فراهم باشد، می‌تواند نقش مهمی در تأمین حقوق زنان و حمایت از آن‌ها در زمان طلاق ایفا کند.
