زمینه‌ها و چالش‌های پدیدۀ ازدواج سفید چیست؟

خانواده، به‌عنوان اصلی‌ترین واحد اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌دهی به فرهنگ، ارزش‌ها و اخلاقیات یک جامعه ایفا می‌کند. ازدواج به‌عنوان سنگ‌بنای تشکیل خانواده، همواره جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و قوانین جوامع مختلف داشته است. در ایران نیز، به دلیل اهمیت بالای آموزه‌های دینی، قوانین شرعی و هنجارهای اجتماعی، ازدواج رسمی به‌عنوان تنها چهارچوب مشروع برای تشکیل خانواده شناخته می‌شود.

با این حال، در دهه‌های اخیر، تغییرات گسترده در سبک زندگی جوانان، فشارهای اقتصادی، افزایش سن ازدواج، و تغییر نگرش نسبت به مفهوم تعهد، موجب شده است که برخی افراد به‌سمت نوعی رابطۀ جدید به نام «ازدواج سفید» گرایش پیدا کنند!

ازدواج سفید، که در آن زن و مرد بدون ثبت قانونی یا شرعی زیر یک سقف زندگی می‌کنند، در جامعۀ ایران موضوعی بحث‌برانگیز و حساس است. این پدیده، به‌دلیل تضاد آشکار با هنجارهای دینی و فرهنگی، پیامدهای گسترده‌ای از نظر اجتماعی، اخلاقی، و حقوقی به همراه دارد. از سویی دیگر، افزایش این نوع روابط نشان‌دهندۀ خلأها و چالش‌هایی است که جوانان در مسیر ازدواج رسمی با آن مواجه‌اند.

در این مقاله از گروه حقوقی مهروران، تلاش می‌شود تا با نگاهی جامع به تعریف و ویژگی‌های ازدواج سفید، پیامدها و تبعات آن از منظر قانونی، شرعی، و اجتماعی بررسی شود. همچنین، دلایل گسترش این پدیده در جامعۀ ایران، مانند مشکلات اقتصادی و افزایش سن ازدواج، تحلیل خواهد شد. در پایان، تفاوت‌های ازدواج سفید با ازدواج رسمی مورد بحث قرار می‌گیرد تا اهمیت حفظ چهارچوب‌های قانونی و شرعی در تشکیل خانواده بهتر درک شود.

ازدواج سفید یعنی چه؟

ازدواج سفید بدین معناست که زن و مرد بدون ازدواج رسمی و انجام تشریفات قانونی و حتی شرعی زیر یک سقف با یکدیگر زندگی کنند. چنین پیوندی نه در دستۀ ازدواج دائم قرار می‌گیرد و نه موقت. گفتنی است که چنین پیوندی هیچ‌گونه چهارچوب قانونی و شرعی و عرفی ندارد!

در ازدواج سفید، زن و مرد بدون ثبت رسمی با یکدیگر زندگی می‌کنند. در این ازدواج هیچ‌کدام از طرفین در مقابل دیگری تعهد قانونی یا شرعی ندارد و نمی‌تواند ادعای حق و حقوق داشته باشد. ازاین‌رو این ازدواج غیرقانونی، غیر رسمی و خلاف شرع و آداب حاکم بر جامعه است. وقتی پیوندی بدون ثبت رسمی شکل می‌گیرد، احتمال تبعات منفی اجتماعی و ناهنجاری‌های اخلاقی آن بسیار است.

تبعات ازدواج سفید چیست؟

چنین ازدواجی نیازهای جنسی و عاطفی را ارضا می‌کند و دو طرف از نظر اقتصادی حقوق یکسانی دارند؛ اما چون هیچ‌گونه ارزش یا حمایت شرعی و قانونی برای این ازدواج برقرار نیست، قطعاً تبعات اجتماعی آن اجتناب‌ناپذیر است. برخی از این تبعات منفی به شرح زیر هستند:

در قانون و دین این رابطه مصداق «زنا» است و فرزند حاصل از این رابطه مشروعیت قانونی ندارد و «حرامزاده» تلقی می‌شود؛ چراکه نمی‌توان نسبت فرزندی او با پدرش را ثابت کرد. در واقع، بیشترین لطمه را فرزندان این نوع روابط می‌خورند چون آیندۀ مبهمی در پیش دارند.

بارداری‌های ناخواسته و عوارض بهداشتی که پس از سقط جنین غیرقانونی برای زن ایجاد می‌شود، از دیگر مشکلات رایج این ازدواج موسوم به سفید است.

 

همچنین بخوانید: سقط جنین در ازدواج موقت و دائمی

 

در چنین ازدواج‌هایی چون طرفین تعهدی به یکدیگر ندارند، در هر آن احتمال دارد که یکی از آن‌ها از شرایط موجود اظهار نارضایتی کند و به‌راحتی از رابطه بیرون بیاید. تبعات شکست عاطفی و روحی این رابطه بسیار زیاد و جدی است.

چون از نظر قانونی این رابطه جرم است، فرد همواره اضطراب و تشویش را در وجودش حس می‌کند و نمی‌تواند آرامشی را که یک ازدواج قانونی با خود به همراه دارد داشته باشد.

خانواده و اطرافیان این ازدواج را همچون یک ازدواج قانونی نمی‌پذیرند و پسر و دختر حمایت لازم را از آن‌ها نمی‌بینند. این مسئله می‌تواند تأثیرات مادی و معنوی زیادی در زندگی دختر و پسر بگذارد.

حضانت فرزندان حاصل از این روابط معمولاً بر عهدۀ زن است و زن چه از نظر مالی و چه معنوی شکست‌خورده و بلاتکلیف می‌شود.

 مهم‌ترین علل‌ گرایش به ازدواج سفید چیست؟

می‌توان گفت که در ایران میزان گسترش ازدواج سفید در مقایسه با دیگر کشورها بسیار کمتر است. اما با توجه به اهمیت بسیار زیاد جایگاه خانواده در کشور، این میزان از گرایشات به ازدواج سفید خطرساز و زیان‌آور است و می‌بایست این مشکل را با راهکارهای اساسی ریشه‌یابی و برطرف کرد. در اینجا به بخشی از علل عمدۀ گسترش این پدیده می‌پردازیم.

مشکلات اقتصادی

درآمد و هزینۀ مردم ایران در این روزها تناسبی ندارد و بیشتر خانواده‌ها با مشکلات مالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. جوانان هم با مشکلات اقتصادی زیادی از قبیل بیکاری، هزینه‌های مسکن و امرارمعاش سروکار دارند. در این حین فراهم کردن شرایط ازدواج رسمی کاری بسیار سخت و حتی غیرممکن است.

ازاین‌رو عده‌ای ترجیح می‌دهند برای برطرف‌سازی امیال شهوانی و جنسی و نیازهای عاطفی خود به ازدواج سفید روی بیاورند تا نیازی به تعهد رسمی و قبول مسئولیت نباشد و مجبور نشوند هزینه‌های سنگینی برای شروع زندگی مشترک بپردازند.

افزایش سن ازدواج در ایران

یکی دیگر از علت‌های افزایش سن ازدواج در ایران افزایش اهمیت تحصیل است. دختران و پسران سال‌های زیادی از عمر خود را به تحصیل می‌گذرانند و پس از آن تا بخواهند وارد بازار کار شوند و مهارت‌های زندگی را بیاموزند طبعاً سنشان بالا می‌رود. این است که به‌طور کلی سن ازدواج جوانان ایرانی بالا رفته است و افراد تمایل دارند که زندگی بدون تعهدی با جنس مخالف تشکیل دهند.

شاید بشود گفت که اگر ازدواج در سن مناسب خود صورت بگیرد بسیاری از انحرافات و روابط خارج از عرف و شرع نیز ریشه‌کن ‌شوند. در کل، بحث افزایش سن ازدواج به یکی دو عامل وابسته نیست و عوامل متعددی در این زمینه مؤثرند که باید دراین‌باره راهکارهای مناسبی پیشنهاد شود.

افزایش آمار طلاق

این روزها هرکس به اطراف خود نگاه کند یک یا چند نمونه ازدواج ناموفق می‌بیند. این مسئله به‌مرور موجب بدبینی جوان‌ها به مسئلۀ ازدواج شده است. شکست در ازدواج و پیامدهای منفی آن باعث می‌شود نفس ازدواج کار پرخطری تلقی شود. ازاین‌رو بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند به‌جای متعهد شدن به رابطه، در انتخاب آن رابطه و ادامه ندادن آن بدون محدودیت عمل کنند و پیامدهای طلاق را تجربه نکنند.

آزمودن طرف مقابل

افرادی که به ازدواج سفید روی می‌آورند یکی از علت‌های این گرایش را آزمودن طرف مقابل می‌دانند. آن‌ها اذعان دارند که زندگی زیر یک سقف می‌تواند کمکشان کند که از انتخابشان مطمئن شوند و آن‌گاه که دانستند شریک مناسبی انتخاب کرده‌اند ازدواج رسمی خواهند کرد. آن‌ها بر این باورند که اگر در میانۀ راه ازدواج سفید متوجه شدند که زوج مناسبی نیستند می‌توانند به راحتی رابطه را برهم بزنند و مشکلات قانونی طلاق را هم نداشته باشند.

بی‌اعتقادی به مسئلۀ ازدواج

متأسفانه بستر مناسبی برای پاسخ‌گویی به جوانان در خصوص اهمیت ازدواج وجود ندارد. ازاین‌رو جوانان عمل ازدواج را امری بیهوده می‌پندارند و ترجیح می‌دهند به‌جای تشکیل خانواده علت ازدواج را همان برطرف کردن نیاز عاطفی و جنسی ببینند و در عوض پذیرش بار مسئولیت‌ زندگی، این دو نیاز را با ازدواج سفید برطرف کنند.

مسئلۀ شرع و عرف و آداب و رسوم کشور هرگز برای این دسته به‌درستی تعریف نشده و اگر هم شده ترجیح داده‌اند راه آسان‌تر اما نامطمئن را انتخاب کنند.

 تفاوت‌های ازدواج سفید با ازدواج رسمی

اگر بخواهیم این دو نوع رابطه را با هم مقایسه کنیم باید ابتدا به سلامت روابط اشاره کنیم. در ازدواج سفید میزان اطمینان از سلامت جنسی و جسمی در مقایسه با ازدواج رسمی بسیار کمتر است. در بسیاری از مواقع طرفین ازدواج سفید از شخصیت و سلامت یکدیگر هیچ شناخت کافی و درستی ندارند و در حین رابطه دچار مخاطرات و بیماری‌های مقاربتی خطرناکی نظیر ایدز و… می‌شوند.

در ازدواج سفید مرزبندی روابط وجود ندارد، حال آنکه در ازدواج شرعی و رسمی تعهدات و مسئولیت‌ها و تکالیف و حقوق طرفین کاملاً مشخص است. رعایت این نکات در ازدواج رسمی استحکام و انسجام پیوند زناشویی را افزایش می‌دهد.

در ازدواج رسمی و شرعی زوجین با هم اهداف مشترکی دارند و برای تحقق آن‌ها می‌کوشند، اما در ازدواج سفید چنین اهداف مشترکی وجود ندارد و هرکس بیشتر به منافع خودش می‌اندیشد.

تمامی این نکات و بسیاری از نکات حقوقی و شرعی دیگر ازدواج رسمی در ذهن انسان می‌تواند امنیت ایجاد کند و رضایت او از زندگی را افزایش دهد. در حالی که اضطراب مداوم و حس ناامنی کیفیت زندگی شخص را کاهش می‌دهد. اوضاع جامعه باید به سمتی سوق پیدا کند که شرایط ازدواج رسمی برای همه فراهم شود و کسی ترغیب به زنا با داشتن رابطۀ آزاد و بی‌تعهد یا همان ازدواج سفید نشود.

راهکارهای کاهش گرایش جوانان به ازدواج سفید

ازدواج سفید به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور در جامعۀ ایران، نتیجۀ تغییرات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که گرایش به آن می‌تواند تبعات فردی و اجتماعی خطرناکی داشته باشد. برای مقابله با این پدیده، باید از رویکردی چندجانبه و جامع استفاده کرد که به ریشه‌های این مسئله پرداخته و راهکارهای عملی ارائه دهد. در ادامه، به شرح برخی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش گرایش به ازدواج سفید می‌پردازیم.

تسهیل شرایط ازدواج رسمی

یکی از اصلی‌ترین عوامل گرایش به ازدواج سفید، مشکلات مالی و پیچیدگی‌های اداری مرتبط با ازدواج رسمی است.

 

همچنین بخوانید: وظایف شوهر در تأمین مالی خانواده چیست؟

 

کاهش هزینه‌های ازدواج، از جمله مهریه، هزینه‌های مراسم، و خرید مسکن، می‌تواند نقش مهمی در تشویق جوانان به ازدواج قانونی ایفا کند. همچنین، ایجاد سازوکارهایی برای حمایت از زوج‌های جوان، مانند وام ازدواج با شرایط آسان و ارائۀ تسهیلات مسکن، می‌تواند انگیزۀ لازم برای انتخاب ازدواج رسمی را تقویت کند.

ترویج فرهنگ ازدواج قانونی

نقش رسانه‌ها، نهادهای فرهنگی و آموزشی در ترویج ارزش‌های مرتبط با ازدواج رسمی بسیار مهم است. تولید برنامه‌ها و محتوای آموزشی که به اهمیت و مزایای ازدواج رسمی و تأثیرات مثبت آن بر زندگی فردی و اجتماعی بپردازد، می‌تواند دیدگاه‌های عمومی را نسبت به ازدواج سفید تغییر دهد. علاوه بر این، الگوسازی از ازدواج‌های موفق و تأکید بر اهمیت تعهد و مسئولیت‌پذیری در زندگی مشترک نیز می‌تواند اثربخش باشد.

آگاهی‌بخشی دربارۀ پیامدهای ازدواج سفید

بسیاری از افرادی که به ازدواج سفید روی می‌آورند، از پیامدهای دینی و قانونی و اجتماعی آن آگاه نیستند. آموزش‌های عمومی از طریق مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها می‌تواند به روشن‌تر شدن این پیامدها کمک کند. به‌ویژه برای زنان و دختران، آگاهی از عدم وجود حمایت‌های قانونی از آن‌ها یا فرزندان حاصل از این روابط مصداق زنا می‌تواند در تصمیم‌گیری آنان تأثیرگذار باشد.

تقویت نقش نهادهای مشاوره‌ای و حمایتی

ارائۀ خدمات مشاوره‌ای برای زوج‌های جوان، به‌ویژه در زمینۀ مدیریت روابط و تصمیم‌گیری برای ازدواج، می‌تواند از گرایش به ازدواج سفید جلوگیری کند. مراکز مشاورۀ ازدواج می‌توانند با ارائۀ راهنمایی‌های عملی، جوانان را در انتخاب مسیر درست یاری کنند. همچنین، وجود حمایت‌های روان‌شناختی برای افرادی که از زندگی مشترک در قالب ازدواج سفید آسیب دیده‌اند، می‌تواند به کاهش این پدیده کمک کند.

اصلاحات فرهنگی و اجتماعی

بسیاری از نگرش‌های سنتی و اجتماعی در مورد ازدواج و زندگی مشترک نیاز به بازنگری دارد. ایجاد تعادل میان ارزش‌های سنتی و نیازهای مدرن جوانان می‌تواند راهکاری مؤثر باشد. برای مثال، کاهش فشارهای اجتماعی بر جوانان برای ازدواج در سنین پایین یا رفع نگاه‌های تحقیرآمیز به افرادی که ازدواج نکرده‌اند، می‌تواند به انتخاب آگاهانه‌تر و مسئولانه‌تر منجر شود.

توجه به اشتغال و استقلال اقتصادی جوانان

یکی از دلایل اصلی ازدواج سفید، مشکلات اقتصادی و نبود شغل پایدار است. دولت و نهادهای مرتبط باید با ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و کاهش نرخ بیکاری، به افزایش امنیت اقتصادی آنان کمک کنند. استقلال اقتصادی یکی از عوامل کلیدی در تصمیم‌گیری برای ازدواج رسمی است.

راهکارهای کاهش گرایش به ازدواج سفید، نیازمند همکاری‌های همه‌جانبۀ دولت، نهادهای اجتماعی و فرهنگی و خود جوانان است. با فراهم کردن شرایط مناسب برای ازدواج رسمی و ارتقای آگاهی عمومی، می‌توان از شیوع چنین پدیده‌های نامشروعی پیشگیری کرد و از بروز تبعات منفی آن بر جامعه جلوگیری نمود.

 جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

گرایش برخی افراد به ازدواج سفید، پدیده‌ای نوظهور در جامعۀ ایران است که باید آن را ناشی از مسائل اجتماعی و اقتصادی دانست. این شکل از زندگی مشترک، اگرچه برای برخی به‌عنوان پاسخی به چالش‌های موجود مانند مشکلات مالی و سخت‌گیری‌های اجتماعی تلقی می‌شود، اما در واقع پیامدهای شومی برای افراد و جامعه به همراه دارد.

از منظر شرعی و قانونی، این نوع رابطه فاقد اعتبار و بلکه مصداق زنا است و بسیاری از حقوق و حمایت‌هایی که در ازدواج رسمی تضمین شده‌اند، در ازدواج سفید نیستند. این امر به‌ویژه برای زنان و فرزندان حاصل از این نوع روابط، آسیب‌پذیری بسیار بیشتری ایجاد می‌کند.

از دیدگاه اجتماعی، گسترش ازدواج سفید می‌تواند موجب تضعیف نهاد خانواده، افزایش بی‌اعتمادی عمومی به روابط بلندمدت، و کاهش تعهدات اخلاقی و اجتماعی شود. این مسائل به‌مرور زمان می‌توانند انسجام اجتماعی را تهدید کرده و ارزش‌های بنیادین جامعه را تحت تأثیر قرار دهند.

در تحلیل دلایل گسترش این پدیده، مشخص است که رفع چالش‌های ازدواج رسمی، از جمله کاهش هزینه‌ها، تسهیل فرایندها، و ارتقای آگاهی عمومی دربارۀ اهمیت ازدواج قانونی، می‌تواند به‌عنوان راهکاری مؤثر عمل کند. همچنین، نقش نهادهای فرهنگی و آموزشی در ارتقای ارزش‌های اخلاقی و ترویج راه‌حل‌های جایگزین برای چالش‌های موجود، بسیار حائز اهمیت است.

در نهایت، تمایل عده‌ای به ازدواج سفید علامتی از وجود مشکلات عمیق‌تر اجتماعی و اقتصادی نیز هست. بنابراین، مقابله با این پدیده نه‌تنها نیازمند برخورد قانونی، بلکه مستلزم اصلاحات ریشه‌ای در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. حفظ ارزش‌های خانواده و تقویت بسترهای قانونی برای ازدواج رسمی، می‌تواند راهکاری پایدار برای مقابله با این چالش باشد.