تفاوت ولایت و حضانت فرزند و چگونگی گرفتن حق ولایت از پدر
تاکنون درگیر مسائل مربوط به حضانت شده‌اید؟ در مورد ولایت قهری بر طفل چه اندازه اطلاعات حقوقی دارید؟ در مورد تفاوت ولایت و حضانت فرزند و چگونگی گرفتن ولایت از پدر چه می‌دانید؟ تفاوت ولایت و حضانت فرزند در این است که ولایت کودک بیشتر شامل امور مالی و اداره اموال کودک می‌شود، ولی حضانت مربوط به نگهداری جسمی و روحی کودک و ترتیب او است. طبق ماده 1168 قانون مدنی حضانت کودک بر عهده پدر و مادر است؛ ولی ولایت به عهده پدر و جدی پدری خواهد بود. در این مقاله تفاوت ولایت و حضانت فرزند و چگونگی گرفتن حق ولایت از پدر را به تفصیل شرح خواهیم داد.
حق ولایت پدر چیست و تا چه سنی ادامه دارد؟
مطابق با قانون مدني ايران، ولایت فرزند اختصاص به پدر و جد پدري دارد و طفل تا زماني‌كه به سن قانوني یعنی سن 18 سالگي نرسيده باشد، تحت ولايت اين دو قرار دارد. لازم به ذکر است كه ولايت پدر و جد پدري به صورت همزمان است اما مطابق با عرف جامعه، تا زماني‌كه پدر طفل در قید حیات باشد، معمولاً جد پدري در امور وي دخالت نمي‌نمايد. ولی قهری يا وصی منصوب وی، در كليه امور مربوط به اموال و حقوق مالی طفل، نماينده قانونی وی محسوب می‌گردد.
این در حالی است که حضانت بحثی متفاوت است. حضانت در لغت به معنای سرپرستی طفل است كه هم حق و هم تكليف پدر و مادر است، اما اغلب مشكل زمانی ايجاد می‌شود كه پدر و مادر از يكديگر جدا می‌شوند. در اين شرايط اولویت حضانت و نگهداری طفل تا هفت سالگی بر عهده مادر است، مگر اينكه مادر پس از طلاق با فرد ديگری ازدواج کند، كه در اين صورت حضانت از او سلب می‌شود. با توجه به مباحث مطرح شده تا این قسمت، تفاوت ولایت و حضانت فرزند کاملا مشخص است.
پس از هفت سالگی تا زمانی كه طفل (دختر يا پسر) به سن بلوغ شرعی که برای دختر 9 سال قمری و برای پسر 15 سال قمری است برسد، حضانت بر عهده پدر است. اما در صورت بروز اختلاف بعد از هفت سالگی، اگر مادر مدعی باشد كه پدر طفل به دلايلی چون اعتياد، فساد اخلاقی، سوء استفاده از طفل و يا ابتلا به بيماری روانی، صلاحيت حضانت طفل را ندارد، تصميم در مورد حضانت طفل با رعايت مصلحت وی بر عهده دادگاه خواهد بود. بعد از اينكه طفل به سن بلوغ شرعی برسد، انتخاب با وی است كه پدر يا مادر را انتخاب نمايد.
وظایف ولی قهری طفل چیست؟
ولایت کودک صرفا و قهرا به عهده پدر و پدربزرگ پدری خواهد بود. هیچ شخص دیگری حتی مادر، حق ولایت قهری بر کودک ندارد، حتی اگر حضانت کودک به او داده شده باشد. امور زیر وظایف ولی قهری طفل است:
- انجام امور مالی مانند افتتاح حساب بانکی، خرید و فروش
- تعیین تکلیف در خصوص قصاص در موارد قتل کودک
- اجازه انجام عمل جراحی
- اجازه خروج از کشور
تمام موارد نامبرده برعهده پدر و جد پدری بوده و ایشان نمی‌توانند از انجام آنها سر باز زنند ولی می‌توانند به دیگری وکالت انجام آنها را بدهند. با توجه به وظایف ولی قهری طفل، تفاوت ولایت و حضانت مشخص می‌شود.
تفاوت ولایت و حضانت
تفاوت ولایت و حضانت در قانون مدنی کاملا مشخص شده است. ولایت پدر بر فرزند از زمان تولد تا زمان رسیدن به سن رشد کودک است. رشید به معنای رسیدن فرد به سن قانونی یعنی 18 سالگی است. ولی اگر فرزند مجنون باشد ولی قهری ادامه پیدا می‌کند. در قانون برای رشد سن ویژه‌ای مشخص نشده است؛ ولی با توجه به این که سن بلوغ در دختران و پسران به ترتیب 9 سال تمام قمری و 15 سال تمام قمری است، می‌توان سن بلوغ را همان سن رشد در نظر گرفت.
مطابق با ماده 1209 قانون مدنی سابق، در خصوص سن رشد چنین مقرر شده بود: «هر کس دارای 18 سال تمام باشد، در حکم غیر رشید است. مع ذلک در صورتی که بعد از 15 سال تمام، رشد کسی در محکمه ثابت شود، از تحت قیمومت خارج می‌شود».
بر اساس این ماده، اماره‌ای برای سن رشد در نظر گرفته شده بود و آن رسیدن به سن 18 سالگی بود. نکات و قوانینی که در این قسمت مطرح می‌شود به شما کمک می‌کند تا بیشتر با تفاوت ولایت و حضانت آشنا شوید.
در این جا لازم است به این نکته اشاره کنیم که دختران و پسران تا سن 18 سالگی برای انجام امور اداری و بانکی به اذن ولی قهری خود نیاز دارند و دختران باکره فارغ از سن، برای ازدواج به اجازه پدر یا جد پدری نیاز دارند. اگر فرزند جنون دائمی دارد، ولی قهری همواره بر امور مالی و حقوقی او حق ولایت خواهد داشت. ولی اگر فرزند جنون ادواری داشته باشد، ولی قهری یعنی پدر یا جد پدری فقط در دوران جنون بر فرزند حق ولایت خواهند داشت و در دوران بهبودی ان حق از آنها سلب می‌شود.
سفیهی که سفاهت او به کودکی‌اش و صغر متصل باشد ولایت قهری یعنی پدر و پدربزرگ پدری او در امور مالی و امور حقوقی او حق ولایت دارند. کسی که عقل معاش ندارد و به درستی نمی‌تواند امور مالی خود را اداره کند و در مورد آنها تصمیم بگیرد، سفیه گفته می‌شود.
بنابراین تفاوت ولایت و حضانت در این است که ولایت کودک بیشتر شامل امور مالی و اداره اموال کودک می‌شود، ولی حضانت مربوط به نگهداری جسمی و روحی کودک و ترتیب او است. مطابق با ماده 1168 قانون مدنی حضانت کودک بر عهده پدر و مادر است، اما ولایت به عهده پدر و جدی پدری خواهد بود. امور حقوقی و مادی کودک بر عهده پدر و جد پدری یعنی پدربزرگ است. در حالی که حضانت کودک مربوط به نگهداری و مراقبت جسمی و روحی کودک خواهد بود.
معنای کلی حضانت چیست؟
حضانت مربوط به نگهداری جسمی و روحی کودک و ترتیب او است. بر اساس قانون حمایت از خانواده و قانون مدنی حضانت کودک تا سن هفت سالگی با مادر خواهد بود و بعد از هفت سالگی تا سن بلوغ حضانت فرزندان به عهده پدر است. بعد از سن بلوغ خود فرزند می‌تواند با هر شخصی که می‌خواهد، زندگی کند. حضانت کودک صغیر یا محجور با فوت یکی از ابوین به عهده پدر یا مادری خواهد بود که زنده است.
به طور مثال اگر پدر فوت کند، حضانت کودک با مادر است نه پدربزرگ کودک. جد پدری با حکم دادگاه می‌تواند حضانت کودک را به عهده بگیرد. اما در مورد ولایت فرزند قانون بشکل برعکس بوده و این مسئله به وضوح تفاوت ولایت و حضانت فرزند را مشخص می‌کند.
مطابق ماده 1172 قانون مدنی، هر کدام از والدین که حضانت کودک را بر عهده دارند، نمی‌توانند از نگهداری او امتناع کنند و دادگاه می‌تواند آنها را به انجام این کار الزام کند. اگر والدین هر دو فوت کرده باشند، حضانت کودک با جد پدری است و پس از آن بر مبنای ترتیبات ارث، بر عهده سایر خویشاوندان خواهد بود.
در صورت ایجاد اختلاف در حضانت کودک، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت کودک باید تشخیص دهد که حضانت کودک بر عهده چه فردی باشد. بعد از طلاق پدر و مادر، تا سن هفت سالگی حضانت فرزند دختر و پسر با مادر خواهد بود و بعد از آن تا زمان بلوغ بر عهده پدر است. با توجه به به مطالب شرح داده شده، تفاوت ولایت و حضانت فرزند کاملا واضح است.
چگونگی گرفتن حق ولایت از پدر
در توضیح تفاوت ولایت و حضانت گفته شد که حق ولایت قهری کودک متعلق به پدر و جد پدری است. گرفتن حق ولایت از پدر یا جد پدری طبق شرایط زیر امکان‌پذیر است:
- مطابق ماده 1184 قانون مدنی اگر یکی از اقربای کودک یا دادگاه ثابت کند که اموال صغیر را پدر و جد پدری وی حیف و میل می‌کنند و رعایت غبطه را نمی‌کنند، حق ولایت از پدر یا جد پدری گرفته می‌شود و به جای آنها قیم مشخص خواهد شد.
- اگر خیانت ولایت قهری یعنی پدر و پدربزرگ پدری، در دادگاه ثابت نشده باشد؛ ولی برای خیانت آنها دلایل قوی مانند اعتیاد شدید پدر وجود داشته باشد. دادگاه ولایت قهری را عزل می‌کند و به جای آنها قیم مشخص خواهد کرد.
- اگر ولی قهری کودک به دلیل بیماری، ضعف بدنی و پیری قادر به انجام امور مالی کودک را نباشد، دادگاه فرد امینی را به عنوان ولی قهری منصوب می‌کند.
- مطابق ماده 1187 قانون مدنی اگر ولایت قهری به دلیل مشغله های زندگی مانند غیبت و حبس، نتواند به امور مالی کودک رسیدگی کند، دادگاه فرد امینی را برای اداره اموال صغیر به صورت موقت تعیین می‌کند.
- طبق ماده 1195 اگر ولی قهری ورشکسته، سفیه یا دیوانه باشد برای صغیر قیم انتخاب می‌شود.
سخن پایانی
در تفاوت ولایت و حضانت نکات کلیدی و مهمی گفته شد. یکی از موارد قانونی برای حمایت خانواده حضانت و ولایت فرزند صغیر است. حضانت به معنی نگهداری روحی و جسمی از فرزند خواهد بود. حضانت فرزندان تا سن هفت سالگی به عهده مادر است و بعد از هفت سالگی تا سن بلوغ حضانت بر عهده پدر خواهد بود. بعد از سن بلوغ فرزندان با میل خود می‌توانند پیش پدر یا مادر زندگی کنند.
ولایت قهری شامل پدر و پدر بزرگ پدری می‌شود و هیچ کسی ولو مادر نمی‌تواند ولایت قهری کودک را بر عهده بگیرد. ولایت قهری از زمان تولد شروع می‌شود و تا زمان رشد یعنی سن بلوغ، ادامه دارد. در شرایطی که فرزند مجنون باشد، حق ولایت قهری ادامه پیدا می‌کند. اگر پدر و جد پدری به هر دلایلی صلاحیت لازم بر ولایت قهری فرزند صغیر را نداشته باشد، دادگاه فرد امینی را به عنوان قیم مشخص خواهد کرد.
برای آگاهی بیشتر از قوانین مربوط به تفاوت ولایت و حضانت فرزند و چگونگی گرفتن ولایت از پدر، بهتر است با یک وکیل متخصص در حوزه خانواده مشورت نمایید. گروه حقوقی مهروران با وکلای مجرب آماده همراهی شما در پرونده حضانت خواهد بود با ما تماس بگیرید.
