جهیزیه و حق استرداد آن توسط زوجه
تحلیل حقوقی استرداد جهیزیه و ضمانت‌های اجرایی آن در قانون ایران
هرچند قانون‌گذار تهیۀ لوازم منزل را به‌عنوان بخشی از نفقۀ زوجه بر عهدۀ مرد نهاده است؛ اما بنا بر یک رسم و آیین سنتی و دیرینه، در کشور ما تمام یا بخش وسیعی از اثاثیۀ منزل و وسایل لازم برای زندگی مشترک را زوجه تأمین می‌کند.
متأسفانه بسیاری از مردان، برای انتقام‌جویی یا به‌دلیل خودخواهی و بی‌انصافی و…، در هنگام طلاق یا فسخ نکاح و…، از استرداد و پس دادن این اموال به مالک واقعی آن‌ها خودداری کرده و یا آن را برای خود به فروش می‌رسانند.
گروه تخصصی خانواده قصد دارد در این مقاله، به منظور حمایت از حقوق بانوان، به شرح و توضیح عواقب و ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری ممانعت شوهر نسبت به استرداد جهیزیۀ همسرش بپردازد.
این مقاله به‌منظور آگاهی‌رسانی و حمایت از حقوق زنان در خصوص جهیزیه، به‌تفصیل به بررسی مفاهیم مختلفی چون تعریف جهیزیه، مالکیت آن، نحوۀ اثبات مالکیت توسط زن، مسئولیت شوهر در نگهداری و استفاده از آن، و همچنین عواقب قانونی سوءاستفاده یا تخریب جهیزیه پرداخته است.
بعلاوه، مقاله به مجازات‌های قانونی شوهرانی که به‌طور عمدی از اموال همسر خود سوءاستفاده می‌کنند، پرداخته و راهکارهای قانونی برای استرداد جهیزیه را بررسی می‌کند. هدف اصلی این نوشتار، آگاه‌سازی زنان از حقوق خود در برابر سوءاستفاده‌های احتمالی شوهران و ارائۀ راهکارهای عملی و قانونی برای دفاع از این حقوق است.
جهیزیه چیست؟
به اموالی که زن بعد از ازدواج به منزل شوهر میبرد جهیزیه گویند که ممکن است این اموال را خانواده‌اش به او هدیه داده باشند یا اینکه خود وی خریده باشد.
مالک جهیزیه کیست؟
شکی نیست که زن مالک جهیزیه می‌باشد. چون نه به‌طور صریح و واضح، آن اموال را به شوهرش می‌بخشد و نه عرف چنین برداشتی می‌نماید. سیاهۀ جهیزیه نیز که به امضای دو طرف و خانواده‌هایشان می‌رسد، دلالت بر مالکیت زن نسبت به لوازم ذکرشده در آن دارد؛ زیرا در غیر این صورت دلیلی ندارد که لیستی تهیه شود و به تأیید دیگران برسد.
زن به‌دلیل مالکیت خود بر جهیزیه، می‌تواند هرگونه تصمیمی را درمورد آن اموال بگیرد و بفروشد ی ببخشد. شوهر نمی‌تواند مانع اقدامات او شود؛ چون نه مالک آن لوازم است و نه تهیۀ وسایل منزل از وظایف او به شمار می‌آید.
مالک شیربها کیست؟
شیربها معمولاً کمک‌هزینه‌ای است که شوهر برای تهیۀ لوازم منزل به همسر خود می‌پردازد و گاهی اوقات نیز مرد، بر اثر توافقی که بین او و زن صورت می‌گیرد چند دستگاه از لوازم سنگین و گران‌قیمت خانه مثل یخچال، گاز، کمد و… را می‌خرد.
دراین‌باره باید بیان داشت که اگر نام و مشخصات اموالی که شوهر خریده و یا با پول او خریداری شده در سیاهه یا لیست جهیزیه قید شده و به امضای او نیز رسیده باشد، پس آن وسایل متعلق به زن بوده و شوهر نمی‌تواند نسبت به آن‌ها ادعایی نماید.
حتماً بخوانید: نحوۀ استرداد جهیزیه بعد از طلاق (با سیاهه یا بدون آن)
در هر حال مالکیت شیربها با زوجه است و این امر از طریق شهادت شهود و… نیز قابل اثبات است. مگر اینکه معلوم شود قصد زوجین، چیز دیگری بوده است نه گرفتن شیربها. چون از نظر عرف و با استنباط از باورهای رایج میان مردم، شیربها را نمی‌توان پس گرفت.
نحوۀ اثبات مالکیت زوجه نسبت به اثاث منزل
در اینکه زن مالک جهیزیۀ خودش است هیچ شک و تردیدی وجود ندارد. اما واقعاً زوجه چگونه می‌تواند اثبات کند که کدام‌یک از لوازم منزل جزو جهیزیۀ او بوده است؟ در این رابطه حتماً به توصیه‌های گروه تخصصی مهروران (وکیل خانواده) توجه کنید:
- لازم است در هنگام ازدواج، خانم‌ها اقدام به تهیۀ سیاهه یا همان لیست اموال جهیزیه نموده و آن را به امضای شوهر و بعضی از اعضای خانوادۀ او برساند.
- اما اگر در اثر غفلت یا سهل‌انگاری دختر و خانواده‌اش، چنین لیستی تنظیم نشود، به نظر می‌سد شهادت شهود، راهکار مناسب دیگری برای اثبات ادعای زن باشد.
- فیلم‌برداری از مراسم جهازبرون و… هم می‌تواند قرینه یا نشانه‌ای باشد برای قانع نمودن قاضی نسبت به صحت ادعای زوجه.
- بهتر است زن در هنگام خرید جهیزیه، از فروشنده درخواست نماید که فاکتور یا سند خرید را به‌نام خود او صادرکند؛ نه به نام شوهر.
اما اگر با توسل به هیچ‌یک از دلایل قانونی فوق، امکان اثبات مالکیت زن نسبت به وسایل مورد ادعایش میسر نشد؛ آن دسته از اموالی که حسب عرف و عادت، مورد استفادۀ اختصاصی مرد است؛ به وی تعلق داشته؛ و وسایل مورد استفادۀ اختصاصی زن نیز به خود او تعلق ندارد.
آنچه که مورد استفادۀ مشترک آنان است، به‌طور مشترک و مساوی، به آنان تعلق خواهد گرفت خانم‌های محترم! نگذارید کار به اینجا بکشد! کمی هم دوراندیش باشید!
حدود مسئولیت شوهر در نگهداری از جهیزیه
معمولاً بین زوجین، هیچ‌گونه عقد یا توافقی در رابطه با نحوۀ استفاده از جهیزیه وجود ندارد. ولی به دلالت عرف، مرد می‌تواند تا پایان زندگی مشترک، از جهیزیۀ همسرش به‌صورت رایگان و همیشگی استفاده کند.
در مقابل، شوهر هم نباید با تقصیر، افراط و تفریط، سهل‌انگاری و غفلت، بی‌احتیاطی و سوءاستفاده‌های نابجا و… موجب ورود خسارت به اموال زن گردد. در غیر این صورت باید در صورت تلف مال، مثل و یا قیمت آن را پرداخت کند. و در صورت ورود عیب یا نقص به یکی از لوازم منزل، ایراد واردشده را برطرف کند.
هر مالی حتی در اثر استفادۀ متعارف و صحیح نیز، فرسوده، کهنه و خراب می‌گردد. شوهر مسئول این موارد نیست. زیرا آنچه که رخ داده ناشی از روند طبیعی استفاده از وسایل منزل بوده و به‌خاطر حوادث عادی یا اتفاقی، نمی‌توان کسی را مسئول و مقصر دانست.
اگر هم به‌طور عمدی، یکی از اقلام جهیزیه را از بین ببرد، مسئول جبران زیان‌های واردشده است.
بدیهی است که در صورت وفات زن، طلاق، فسخ نکاح و…، دیگر حق استفادۀ مرد از جهیزیۀ زوجه منتفی است و در صورت تخلف، باید پاسخگوی اعمال خود باشد.
مجازات قانونی سوءاستفادۀ شوهر از جهیزیه
اگر سوءاستفادۀ شوهر از اموال متعلق به همسرش، به گونه‌ای باشد که از نظر قانون جرم محسوب شود، علاوه بر جبران خسارت‌های واردشده به آن وسایل که بر عهدۀ مرد بوده و شکی در آن نیست، محکومیت کیفری او نیز، بنا بر دلایل زیر دور از تصور به نظر نمی‌سد:
ارتکاب جرم فروش مال غیر
مرد نمی‌تواند جهیزیۀ زوجه را بدون رضایت او فروخته و پول آن را برای خود تصاحب کند. در این صورت با شکایت زن و اثبات جرم در دادگاه، به مجازات حبس محکوم خواهد شد. اما اگر مرد اجناس متعلق به همسرش را بفروشد، ولی پول حاصل از فروش آن کالا را به زن بازگرداند؛ مسئولیت کیفری او منتفی است.
ارتکاب جرم تخریب جهیزیه
اگر مرد به‌طور عمدی، یکی از اقلام جهیزیۀ زوجه را از بین ببرد، قابل تعقیب جزایی است.
ارتکاب خیانت در امانت
با توجه به اینکه شوهر باید مانند امینی لایق و دلسوز و محتاط در نگهداری از اموال همسرش کوشا باشد، پس ممکن است دادگاه‌ها در صورت تصاحب آن اموال توسط شوهر، و به شرط شکایت زن، او را به مجازات خیانت در امانت نیز محکوم کنند. مجازات این جرم، محکومیت به حبس است.
مرجع صالح برای رسیدگی به استرداد جهیزیه چیست؟
زن برای پس گرفتن جهیزیۀ خود، ابتدا باید به دادگاه خانواده، دادخواست استرداد جهیزیه تقدیم نماید. البته اگر ارزش کل اموال مورد ادعای وی، بیست میلیون تومان و یا کمتر باشد؛ شورای حل اختلاف صالح برای رسیدگی به این موضوع خواهد بود.
اگر زن، به‌موجب اتهاماتی مثل سرقت، تخریب عمدی، فروش مال غیر و… بخواهد از شوهرش شکایت کیفری نماید، باید در دادسرای محل اقامت شوهر، طرح دعوا کند.
مدارک و منضمات مورد نیاز برای استرداد جهیزیه چیست؟
مدارک و منضمات مورد نیاز برای استرداد جهیزیه عبارتند از:
- کپی سند ازدواج
- ارائۀ سیاهه و فهرست اقلام جهیزیه (در صورت وجود)
- همراه داشتن کارت ملی
اگر شوهر شما نسبت به جهیزیه و اموال شخصی شما مرتکب سوءاستفاده، تخریب، فروش بدون اذن مالک و… شده است، گروه تخصصی وکیل خانواده می‌تواند از طریق مشاوره اطلاعات مفید و سودمندی را دراین‌باره به شما بدهد.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
با توجه به مباحث مطرح‌شده در این مقاله، می‌توان نتیجه گرفت که مسئلۀ جهیزیه یکی از موضوعات پیچیده و حساس در روابط خانوادگی و حقوق زنان است.
حتماً بخوانید: وظایف شوهر در تأمین مالی خانواده چیست؟
هرچند که قانون‌گذار وظیفۀ تأمین لوازم منزل را بر عهدۀ مرد گذاشته است، اما عرف جامعه و آداب و رسوم، بار سنگین تهیۀ جهیزیه را بر دوش زن و خانوادۀ او می‌گذارد. در نتیجه، حفظ و استرداد این اموال در صورت بروز مشکلات قانونی یا خانوادگی، از جمله طلاق، یکی از چالش‌های مهم زنان در زندگی مشترک است.
مالکیت جهیزیه بر اساس قانون و عرف، متعلق به زن است و شوهر هیچ‌گونه حقی بر آن ندارد مگر آنکه به‌صورت صریح و شفاف توافقی دراین‌باره وجود داشته باشد. در صورتی که شوهر از استرداد یا استفادۀ نادرست از جهیزیه خودداری کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قضائی حقوق خود را استیفا کند.
از‌این‌رو، تهیۀ سیاهۀ جهیزیه و ثبت فاکتورها یا فیلم‌برداری از آن‌ها در آغاز زندگی مشترک، یکی از اقدامات ضروری است که به زن کمک می‌کند تا در صورت بروز اختلاف، بتواند مالکیت خود را اثبات کند.
همچنین، هرگونه سوءاستفاده از جهیزیه، چه به‌صورت فروش بدون اجازه یا تخریب عمدی آن، می‌تواند تبعات قانونی سنگینی برای شوهر به دنبال داشته باشد. در این‌گونه موارد، زنان می‌توانند از مجازات‌های قانونی چون حبس یا جبران خسارت‌های مالی بهره‌مند شوند.
در پایان، هدف از این مقاله آگاه‌سازی زنان از حقوق قانونی خود در برابر سوءاستفاده‌های احتمالی از جهیزیه و ارائۀ راهکارهای عملی برای استرداد آن است. با رعایت نکات حقوقی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، زنان می‌توانند از حقوق خود در این زمینه به‌طور مؤثر دفاع کنند.
