آشنایی با انواع وکالت و وکالت‌نامه‌ها

با پیچیده‌تر شدن روابط اجتماعی و تخصصی شدن امور مختلف، افراد برای انجام برخی کارهای خود نیازمند کمک و همکاری دیگران هستند. در این راستا، مفهوم «وكالت» به‌عنوان یکی از ابزارهای حقوقی مهم، امکان تفویض اختیار به شخص دیگر را فراهم می‌کند.

 

حتماً بخوانید: خصوصیات یک وکیل حرفه‌ای و عالی چیست؟ + بررسی ۱۰ ویژگی مهم

 

وکالت به فرد اجازه می‌دهد تا برخی امور خود را به دیگری بسپارد، بدون اینکه نیاز باشد خود به‌طور مستقیم درگیر آن شود. این قرارداد که در حقوق به آن عقد وکالت گفته می‌شود، دارای شرایط، انواع و ویژگی‌های خاصی است که شناخت آن برای جلوگیری از مشکلات حقوقی ضروری است.

وکالت ممکن است به‌صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود یا به‌صورت عادی میان طرفین توافق گردد. بسته به نوع وکالت، اختیارات وکیل می‌تواند گسترده یا محدود باشد. همچنین، از نظر حقوقی، وکالت به دو نوع وکالت مطلق و وکالت مقید تقسیم می‌شود که در اولی، وکیل اختیارات کلی در انجام امور موکل دارد، اما در دومی، حوزۀ اختیارات او به موضوعی مشخص محدود می‌گردد.

یکی دیگر از تقسیم‌بندی‌های مهم در این حوزه، وکالت قضایی و وکالت غیرقضایی است که در مورد نخست، وکیل باید دارای پروانۀ وکالت از دادگستری باشد، در حالی که در وكالت غیرقضایی، هر فردی می‌تواند به دیگری برای انجام امور اداری یا شخصی وكالت دهد.

این مقاله به بررسی مفهوم وكالت، انواع آن، شرایط تنظیم وكالت‌نامه و حقوق و تکالیف وکیل و موکل می‌پردازد تا درک بهتری از این عقد حقوقی در اختیار مخاطبان قرار دهد.

وکالت در دنیای امروز

با تخصصی شدن امور مختلف، افراد کارهای خود را به‌طور کلی یا جزئی به اشخاص دیگری می‌سپارند که اصطلاحاً گفته می‌شود که شخصی به دیگری وكالت داده است. برای سپردن تمام یا بخشی از امور به شخص دیگری می‌توان از عقد وكالت استفاده نمود و در این راستا، فردی که وكالت گرفته می‌تواند وکیل دادگستری و یا شخص عادی باشد.

وکالت چیست؟

وكالت در معنای سادۀ آن به‌معنای سپردن کار یا تفویض امر به شخصی دیگر است. در معنای حقوقی نیز وكالت به نوعی عقد گفته می‌شود که بر اساس آن، شخصی فرد دیگری را برای انجام اموری نایب خود می‌کند. به فرد وكالت‌دهنده موکل و کسی که وكالت به او اعطا می‌گردد وکیل می‌گویند.

 

همچنین بخوانید: بهترین وکیل خانواده: چرا گروه مهروران را انتخاب کنیم؟ + ۷ نکتۀ مهم

 

با انعقاد وكالت همچون سایر عقود دیگر، طرفین نسبت به یکدیگر دارای حقوق و مسئولیت بوده و تعهداتی در برابر یکدیگر خواهند داشت. وكالت در واقع همان موضوعی است که مورد توافق طرفین قرار گرفته و وکیل باید نسبت به انجام آن بپردازد.

شرایط عقد وکالت

در هنگام عقد وكالت، در واقع وکیل جانشین موکل می‌شود و اموری که باید توسط موکل انجام می‌شد، بر عهدۀ وکیل قرار می‌گیرد و با انجام کار توسط وکیل، دیگر نیازی به حضور موکل نیست؛ انگار که موکل خود آن کار را انجام داده است.

توجه داشته باشید که طرفین عقد وكالت هر دو باید وكالت را قبول کنند، یعنی یک نفر نمی‌تواند، طرف مقابل را بدون رضایت او وکیل خود نماید.

انواع وکالت

همان‌طور که در ابتدای همین مقاله گفته شد، وکیل می‌تواند قسمتی از کار و یا تمام آن را بر عهده بگیرد که در این خصوص، عقد وكالت را به انواع مطلق و یا مقید تقسیم می‌کنند.

وكالت معامله‌ای است که هریک از طرفین، هر زمانی که بخواهند می‌توانند آن را به‌صورت یک‌جانبه فسخ نمایند، تنها زمانی امکان‌پذیر نخواهد بود که در هنگام عقد این موضوع به‌عنوان شرط ذکر شده باشد.

وکالت بلاعزل

به‌عنوان مثال اگر در عقد ازدواج، مرد و زن به یکدیگر وکالت در خرید خانه را بدهند، هیچ‌کدام نمی‌توانند آن را به‌صورت یک‌جانبه بر هم بزنند. بنابراین در این صورت وکالت بلاعزل انجام شده است. اگر در شرایط عادی، زن و مرد وکالت فروش خانه را منعقد نمایند، هرکدام بدون رضایت فرد مقابل می‌توانند نسبت به فسخ آن اقدام کنند.

توجه داشته باشید که اگر می‌خواهید اختیار فسخ قرارداد وکالت را از دست ندهید، نباید به وکیل وکالت بلاعزل بدهید.

وکالت مطلق

اگر که عقد وکالت به‌طورکلی به وکیل واگذار شود اصطلاحاً به آن عقد مطلق گفته می‌شود.

وکالت مقید

اگر که موکل بخشی از کارها را در خصوص موضوع مقید به وکیل بسپارد، عقد مقید و خاص در نظر گرفته شده و وکیل تنها مجاز است که در محدودۀ مشخص‌شده فعالیت نماید.

از طرفی دیگر مواردی از وکالت را می‌توان به دو صورت قضایی و یا غیرقضایی در نظر گرفت. برای مثال پدری را در نظر بگیرید که از فرزند خود می‌خواهد بخشی از امور اداری خود را انجام دهد، بنابراین لزومی ندارد که فرزند او حتماً وکیل دادگستری باشد.

وکالت غیرقضایی

اگر شخصی، تمام یا بخشی از امور اداری خود را به فرد دیگری بسپارد تا پیگیری کند، وکالت وی از نوع اداری بوده که به‌صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت می‌گردد.

وکالت قضایی

در خصوص انجام اموری که به دانش و تخصص کافی برای انجام آن‌ها نیاز است، وکیل دادگستری مورد نظر را به دادگاه معرفی می‌نمایند.

وکالت‌نامه

وكالت‌نامه همان سندی است که در آن توافقات طرفین درج می‌گردد و در آن موضوع انجام کار و اختیارات وکیل مشخص شده است. برای این که وكالت‌نامه رسمی باشد، باید توسط طرفین در دفتر اسناد رسمی تنظیم و ثبت گردد.

توجه داشته باشید که وکیل صرفاً در مواردی که در وكالت‌نامه درج شده است می‌تواند عمل نماید، در غیر این صورت در برابر موکل مسئول خواهد بود. علاوه بر آن دقت نمایید که مدت عقد نیز باید در وكالت‌نامه ذکر گردد.

 اختیارات وکیل و موکل در برابر یکدیگر

وکیل مطابق با مواردی که در وكالت‌نامه ذکر شده است، نسبت به موکل مسئولیت و به همان اندازه اختیار عمل دارد، اما این موضوع به این معنا نیست که موکل با تنظیم قرارداد، حقوق و اختیارات خود را از دست می‌دهد.

بدین صورت که در همان کاری که به وکیل محول نموده، می‌تواند شخصاً اقدام کند ولی اگر نسبت به انجام عملی می‌خواهد اقدام نماید، باید آن موضوع را به وکیل اطلاع دهد. بنابراین اگر وکیل اقدام به انجام مورد وكالت پس از اقدام موکل نماید، عمل او باطل می‌گردد، زیرا قرارداد وكالت میان آن‌ها باطل شده است.

به‌عنوان مثال در صورتی که موکل، وكالت فروش مالی را به وکیل داده باشد و در طول مدت قرارداد، خود موکل مال را بفروشد و این موضوع را به وکیل اطلاع دهد و هم‌زمان وکیل نیز مال را به فروش برساند، وکیل مرتکب فروش مال غیر شده و عمل او باطل می‌گردد.

وكالت کاری

یکی از رایج‌ترین اقسام وكالت، وكالت کاری می‌باشد که بر اساس آن شخصی به شخص دیگر وكالت می‌دهد تا کاری را برای او انجام دهد.

وكالت‌نامه کاری در واقع یک نوع قرارداد است که میان طرفین منعقد می‌گردد. با توجه به اینکه در وكالت کاری، اختیار انجام امور اداری به وکیل سپرده می‌شود، بنابراین حق تصرف در اموال ذکر شده در قرارداد را ندارد. وكالت کاری در اموری چون خرید و فروش، اجاره، پیگیری امور و… به وکیل داده می‌شود.

وكالت کاری و وكالت دادگستری در مقابل یکدیگر قرار دارند، به‌صورتی که در وكالت کاری، موکل می‌تواند به کسی که دارای پروانه وكالت نیست، وكالت دهد که کاری را برای او انجام دهد؛ در حالی که برای وكالت دادگستری وکیل حتماً باید پروانه وكالت داشته باشد.

وكالت‌نامه کاری

وكالت‌نامه کاری برای سپردن کاری به شخص دیگر در قالب وكالت کاری انجام می‌گردد. در تنظیم وكالت‌نامه، وكالت کاری اموری را که نیاز دارید در وكالت‌نامه کاری ذکر می‌شود، تا وکیل نسبت به انجام آن‌ها اقدام نماید. این وكالت‌نامه نشان‌دهندۀ تعهدات و وظایف هر دو طرف نسبت به همدیگر است که اهداف، قرارداد را مشخص می‌نماید.

 نتیجه‌گیری

وكالت یکی از مهم‌ترین ابزارهای حقوقی برای تسهیل انجام امور مختلف است که به افراد اجازه می‌دهد برخی از وظایف و اختیارات خود را به شخص دیگری بسپارند. این عقد حقوقی با توجه به شرایط و نوع آن، می‌تواند ساده یا پیچیده باشد و بسته به توافق میان طرفین، اختیارات وکیل متفاوت خواهد بود. در این میان، شناخت تفاوت‌های وكالت مطلق و مقید، وكالت ساده و بلاعزل و همچنین تمایز میان وكالت قضایی و غیرقضایی ضرورت دارد.

 

همچنین بخوانید: مشاورۀ حقوقی وکیل خانواده در کرج

 

یکی از نکات مهم در عقد وكالت، تنظیم دقیق وكالت‌نامه است. این سند باید به‌وضوح موضوع وكالت، محدودۀ اختیارات وکیل، مدت اعتبار قرارداد و سایر شرایط را مشخص کند. در غیر این صورت، ممکن است در آینده اختلافاتی میان وکیل و موکل ایجاد شود. همچنین، افراد باید در نظر داشته باشند که اعطای وكالت به معنای سلب کامل اختیار از موکل نیست و او همچنان حق نظارت و مداخله در امور را دارد، مگر اینکه وكالت به‌صورت بلاعزل باشد.

از سوی دیگر، در وكالت قضایی که مربوط به دعاوی حقوقی و کیفری است، تنها وکلای دارای پروانۀ وكالت مجاز به فعالیت هستند، در حالی که در وكالت‌های اداری و شخصی، افراد می‌توانند هر شخص معتمد دیگری را به‌عنوان وکیل خود انتخاب کنند. این تمایز اهمیت بالایی در حفظ حقوق طرفین دارد و آگاهی از آن مانع از بروز مشکلات حقوقی خواهد شد.

در نهایت، شناخت دقیق اصول و شرایط وكالت باعث می‌شود افراد بتوانند به‌درستی از این ابزار حقوقی استفاده کنند و از خطرات ناشی از عدم آگاهی در این زمینه جلوگیری نمایند.