طلاق عُسر و حَرَج، یکی از انواع طلاق در نظام حقوقی ایران است. این نوع طلاق زمانی مطرح می‌شود که زندگی مشترک برای یکی از طرفین – به‌ویژه زن – به قدری غیر قابل تحمل شود که ادامۀ آن برای او دشوار و گاهی حتی غیرممکن گردد.
در چنین شرایطی، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه درخواست طلاق کند و دادگاه نیز در صورت اثبات عسر و حرج، حکم به طلاق صادر خواهد کرد. مفهوم «عسر و حرج» در واقع بیانگر وضعیت‌های سخت و دشواری است که فرد به‌خاطر آن‌ها قادر به ادامۀ زندگی مشترک نخواهد بود. این دشواری‌ها می‌تواند ناشی از مشکلات اخلاقی، اعتیاد، بیماری‌های مزمن، یا حتی عدم تأمین نیازهای اولیه و شایستۀ زندگی باشد.
از دیدگاه قانون‌گذار، طلاق در این شرایط به‌عنوان یک راه‌حل قانونی برای پایان دادن به وضعیت‌های غیرانسانی یا غیر قابل تحمل زندگی زناشویی در نظر گرفته می‌شود.
در مادۀ 1130 قانون مدنی ایران، اشاره شده است که در صورتی که دوام زندگی مشترک موجب عسر و حرج برای یکی از طرفین باشد، او می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و درخواست طلاق نماید. اما اثبات عسر و حرج کار ساده‌ای نیست و نیاز به شواهد و دلایل قوی دارد.
این نوع طلاق در مقایسه با طلاق‌های دیگر همچون طلاق با استناد به شروط دوازده‌گانه در عقدنامه، دارای ویژگی‌ها و فرایندهای قانونی خاص خود است.
همچنین بخوانید: انواع طلاق از نظر فقهی و حقوقی
در این مقاله، به بررسی شرایط و ضوابط طلاق عسر و حرج خواهیم پرداخت. ابتدا مفهوم و تعریف عسر و حرج را روشن خواهیم کرد و سپس به تفاوت‌های این نوع طلاق با سایر انواع طلاق مانند طلاق به استناد شروط ضمن عقد خواهیم پرداخت.
علاوه بر این، به شرایطی که می‌تواند باعث عسر و حرج شود، همچون مشکلات اخلاقی یا اعتیاد، اشاره خواهیم کرد و نحوۀ اثبات آن در دادگاه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
در نهایت، مدت زمان رسیدگی به پرونده‌های طلاق به استناد عسر و حرج نیز به‌طور دقیق‌تری تحلیل خواهد شد تا افراد درگیر در این فرایند به درک بهتری از روند قانونی آن برسند.
با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و انسانی این موضوع، آگاهی از قوانین و شرایط مرتبط با طلاق عسر و حرج می‌تواند به افراد کمک کند تا در مواقع بحرانی تصمیمات بهتری اتخاذ کنند و از حقوق خود به‌درستی دفاع نمایند.
طلاق عُسر و حَرَج به چه معناست؟
اگر زنی در زندگی زناشویی خود دچار سختی و دشواری غیرمتعارفی باشد، به‌حدی که ادامۀ زندگی با شوهر برایش غیر قابل تحمل شود؛ می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و درخواست طلاق «عُسر و حَرَج» بدهد. عسر در لغت به معنای سختی و مشقت و حرج به معنای تنگنا و گناه و در تنگی بودن است.
زندگی شما ارزش حمایت دارد؛ با وکیل خانوادۀ مهروران همراه شوید تا حقوق خود را به بهترین شکل پیگیری کنید! با ما تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
در مادۀ 1130 قانون مدنی آمده است: «در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.»
تفاوت طلاق با اثبات عسر و حرج و طلاق با اثبات شروط دوازده‌گانه
مطابق مادۀ 1133 قانون مدنی، مرد با رعایت شرایط مقرر در این قانون می‌تواند هر زمان که خواست به دادگاه مراجعه کند و همسرش را طلاق دهد. قانون هم در این موقعیت درخواست را بررسی می‌کند، اما اجرای صیغۀ طلاق را در صورتی میسر می‌داند که مرد حقوق مالی زوجه از قبیل مهریه و… را پرداخت کند.
در مقابل اگر زن قصد طلاق داشته باشد و طلاق توافقی نباشد، گرفتن طلاق بسیار سخت خواهد بود و برای این کار زن باید یکی از شروط دوازده‌گانه در عقدنامه‌اش را ثابت کند. در صورتی که نتواند هیچ‌کدام از شروط دوازده گانه را اثبات کند می‌تواند به استناد مادۀ 1130 قانون مدنی به اثبات عسر و حرج اقدام کند و طلاق خود را بگیرد. در این دو نوع طلاق تفاوت‌هایی است که در اینجا به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
در صورتی که درخواست طلاق زوجه با اثبات عسر و حرج باشد دادگاه مرد را مجبور به طلاق می‌کند اما اگر طلاق با تحقق شرط ضمن عقد نکاح باشد دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر می‌کند.
تفاوت بعدی در مدت اعتبار رأی دادگاه است. در حالت طلاق عسر و حرج مدت اعتبار رأی شش ماه است. اگر در این مدت طلاق ثبت نشود، رأی قابلیت اجرایی ندارد، ولی اگر گواهی عدم امکان سازش صادر شود، این گواهی تا سه ماه از زمان قطعیت آن اعتبار خواهد داشت.
اگر طلاق از طریق شرط ضمن عقد باشد و زن یکی از این شروط را به اثبات برساند، وکیل مرد در طلاق و قبول بذل می‌شود و به وکالت از شوهرش می‌تواند قبول مابذل کند. اما در طلاق با عسر و حرج قبول مابذل با قاضی پرونده خواهد بود.
اگر قصد طلاق عسر و حرج دارید، گروه حقوقی مهروران همراه شماست تا فرایند قانونی را سریع و آسان طی کنید! همین حالا تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
در حالت طلاق با عسر و حرج رئیس دادگاه خانواده به شرایط فعلی زوجه نگاه می‌کند و در صورتی که عسر و حرج زوجه در زمان حال اثبات شود، حکم صادر می‌شود. در صورتی که زوجه در گذشته در عسر و حرج بوده و حالا مشکل برطرف شده باشد، قاضی به درخواست او ترتیب اثری نخواهد داد. اما در طلاق با اثبات شروط دوازده‌گانه این طور نیست. یعنی حتی اگر یکی از این شروط در چند سال قبل هم محقق شده باشد، زن می‌تواند با اثبات آن، وکیل شوهر در طلاق شود.
نمونه‌ای از عسر و حرج
نمونۀ عسر و حرج این است که مرد حسن اخلاق نداشته باشد، یعنی آن‌قدر بداخلاق باشد که ادامۀ زندگی با او برای زن امکان‌پذیر نباشد. در این حالت زن می‌تواند با شهادت شهود یا حکم قطعی دادگاه مبنی بر مشکلات اخلاق یا فحاشی و…، نداشتن حسن اخلاق مرد را ثابت کند. در این مواقع معمولاً پیشنهاد می‌شود که زن بخشی از مهریه یا تمام آن را ببخشد تا عسر و حرج را ثابت کند و نشان دهد که حاضر است از حقش بگذرد اما دیگر با آن مرد زیر یک سقف زندگی نکند. در این حالت برای قاضی اقناع وجدانی ایجاد می‌شود و حکم طلاق را صادر می‌کند.
حالت‌های دیگری هم از عسر و حرج وجود دارند که عبارت‌اند از:
- در صورتی که مرد برای مدت شش یا نه ماه متوالی در طول یک سال، بدون عذر موجه زندگی خانوادگی‌اش را ترک کند.
- اگر مرد اعتیاد به مواد مخدر یا الکل داشته باشد که این اعتیاد به زندگی خانوادگی‌اش لطمه وارد کند و وی از ترک آن امتناع کند و در مدتی که پزشک مشخص کرده مواد یا مشروبات الکلی را ترک نکند.
- اگر مرد با حکم قطعی به پنج سال یا بیشتر محکوم به حبس شود.
- اگر به‌طور مستمر ضرب و شتم کند یا هرگونه رفتار سوء با زوجۀ خود داشته باشد و شرایط را برای زن طاقت‌فرسا کند.
- اگر به بیماری صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضۀ صعب‌العلاجی مبتلا شود و زندگی خانوادگی را مختل کند.
طلاق به استناد عسر و حرج چقدر زمان میبرد؟
این که مدت زمان رسیدگی به پروندۀ طلاق به استناد عسر و حرج چقدر است وابسته به دو نکته است. نکتۀ اول شعبۀ رسیدگی‌کننده است. هرچه پرونده‌های رسیدگی کمتری در یک شعبۀ دادگاه در انتظار بررسی باشد، رسیدگی به پروندۀ طلاق نیاز به زمان کمتری خواهد داشت و اگر شعبه پرونده‌های زیادی داشته باشد، این پرونده بیشتر در انتظار بررسی می‌ماند.
نکتۀ دوم وابسته به طرف دعوا یا همان خوانده است. خواندۀ دعوا یا همان زوج می‌تواند با استفاده از فرجه‌های قانونی روند طلاق را طولانی‌تر کند. او می‌تواند به رأی دادگاه هم اعتراض کند و تقاضای تجدیدنظر بدهد که در این صورت با تبادل لوایح و ارسال پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان روند رسیدگی به پرونده ممکن است ماه‌ها به طول انجامد!
با توجه به این دو نکته، کسی نمی‌تواند زمان دقیقی برای به سرانجام رسیدن طلاق عسر و حرج اعلام کند و تاریخ‌هایی که گفته می‌شود عموماً بر پایۀ حدس و گمان است اما برخی با توجه به بررسی روند چندین پرونده به این نتیجه رسیده‌اند که برای این نوع طلاق لازم است حدود هشت ماه را در نظر گرفت.
نقش شهود و مدارک در اثبات عسر و حرج
در فرایند درخواست طلاق به استناد «عسر و حرج»، اثبات شرایط دشوار و غیر قابل تحمل زندگی زناشویی، نقش بسیار مهمی دارد. زن باید شواهد و مدارکی ارائه دهد که نشان‌دهندۀ وجود مشکلات جدی در زندگی مشترک است. این شواهد می‌توانند به دادگاه کمک کنند تا تصمیم درستی اتخاذ کند و طلاق را به‌عنوان یک راه‌حل قانونی معتبر تأیید کند.
اولین نوع شواهدی که می‌تواند در این زمینه به کمک بیاید، شهادت شهود است. شهادت شاهدانی که به‌طور مستقیم شاهد وضعیت زندگی مشترک بوده‌اند یا شرایط زندگی زن را از نزدیک مشاهده کرده‌اند، می‌تواند تأثیر زیادی در اثبات عسر و حرج داشته باشد.
این شهود ممکن است شامل اعضای خانواده، دوستان نزدیک، همسایگان یا هر شخصی باشند که از مشکلات زن در زندگی زناشویی مطلع است. برای مثال، اگر مرد به‌طور مستمر زن را مورد ضرب و شتم قرار دهد، شهادت شهود مبنی بر مشاهدۀ این نوع رفتار می‌تواند شواهدی قوی برای اثبات عسر و حرج به حساب بیاید.
مدارک پزشکی نیز در این فرایند نقش مهمی ایفا می‌کنند. برای مثال، اگر زن به‌دلیل ضرب و شتم یا رفتارهای خشن روانی و اخلاقی مرد دچار آسیب‌های جسمی یا روانی شده باشد، مدارک پزشکی یا گزارش‌های درمانی می‌توانند به‌عنوان شواهد معتبری در دادگاه ارائه شوند.
این مدارک می‌توانند از بیمارستان‌ها، مراکز درمانی یا روان‌شناسان باشند و اثبات کنند که مشکلات موجود در زندگی زناشویی به‌حدی جدی بوده که بر سلامت جسمی یا روانی زن تأثیر گذاشته است.
علاوه بر این، احکام قضائی نیز می‌توانند به‌عنوان شواهد مهمی در این فرایند استفاده شوند. برای مثال، اگر مرد به‌دلیل اعتیاد به مواد مخدر یا الکل تحت پیگرد قانونی قرار گرفته باشد، حکم قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت او می‌تواند نشان‌دهندۀ رفتارهای غیرقانونی و نادرست وی باشد.
همچنین، اگر مرد به‌دلیل رفتارهای خشونت‌آمیز یا مشکلات اخلاقی دیگر، تحت پیگرد قضائی قرار گرفته باشد، این احکام می‌توانند به دادگاه کمک کنند تا وجود عسر و حرج را تأیید نماید.
در نهایت، مستندات و مدارک رسمی مانند گزارش‌های پلیس، شکایات قبلی یا حتی مکاتبات مربوط به مشکلات موجود در زندگی زناشویی می‌توانند به‌عنوان مدارک تکمیلی در نظر گرفته شوند. این نوع مدارک می‌توانند به اثبات استمرار مشکلات و نشان دادن وضعیت بحرانی کمک کنند.ب
همچنین بخوانید: بهترین شیوه درخواست طلاق
ه‌طور کلی، ترکیب این شواهد و مدارک می‌تواند برای قاضی پرونده این امکان را فراهم کند که با اطمینان بیشتری تصمیم‌گیری کند و در صورت اثبات عسر و حرج، در اسرع وقت حکم طلاق صادر کند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
طلاق عسر و حرج به‌عنوان یکی از شیوه‌های قانونی برای پایان دادن به زندگی زناشویی در شرایط دشوار و غیر قابل تحمل، نقش مهمی در حفظ حقوق افراد به‌ویژه زنان در برابر شرایط آسیب‌زا ایفا می‌کند.
این نوع طلاق به زن این امکان را می‌دهد که در صورت بروز مشکلات شدید و غیر قابل تحمل در زندگی مشترک، از ادامۀ زندگی زناشویی با مردی که شرایط زندگی را برای او طاقت‌فرسا کرده، رهایی یابد.
از آنجا که عسر و حرج به معنای سختی و مشقت است، شرایطی چون بداخلاقی‌های شدید، اعتیاد، ترک زندگی خانوادگی، یا رفتارهای خشونت‌آمیز می‌توانند به‌عنوان دلیل‌های معقول برای درخواست طلاق به استناد مواد قانونی مطرح شوند.
تحلیل نهایی نشان می‌دهد که هرچند طلاق عسر و حرج یک ابزار قانونی برای حفظ حقوق افراد است، اما اثبات چنین وضعیتی در دادگاه همواره چالش‌برانگیز است. به‌دلیل نیاز به شواهد و دلایل مستند، فردی که درخواست طلاق به استناد عسر و حرج دارد، باید بتواند شرایط خود را به‌طور قانونی اثبات کند.
این شرایط ممکن است شامل شهادت شهود، مدارک پزشکی، حکم‌های قضائی و دیگر مستندات قانونی باشد که در دادگاه قابل پذیرش باشند. ازاین‌رو، به‌طور کلی فرایند رسیدگی به طلاق عسر و حرج ممکن است زمان‌بر و پیچیده باشد، به‌ویژه اگر طرف مقابل بخواهد روند را به تأخیر بیاندازد.
تفاوت‌های مهمی که بین طلاق عسر و حرج و سایر انواع طلاق‌ها مانند طلاق به استناد شروط ضمن عقد وجود دارد، می‌تواند به درک بهتر افراد از این فرایند کمک کند. یکی از تفاوت‌های عمده این است که در طلاق عسر و حرج، دادگاه می‌تواند زوج را مجبور به طلاق کند، در حالی که در طلاق به استناد شروط دوازده‌گانه، بیشتر شاهد صدور گواهی عدم امکان سازش خواهیم بود.
همچنین، مدت اعتبار رأی دادگاه در طلاق عسر و حرج، شش ماه است که در مقایسه با سایر انواع طلاق‌ها تفاوت دارد. این نکات نشان‌دهندۀ تفاوت‌های اساسی در نحوۀ رسیدگی به این پرونده‌ها است و بیانگر آن است که طلاق به استناد عسر و حرج ممکن است برای بسیاری از زنان راهی قابل توجه برای رهایی از یک زندگی زناشویی غیر قابل تحمل باشد.
در نهایت، علی‌رغم تمامی پیچیدگی‌های قانونی، این نوع طلاق یک ابزار مهم برای حمایت از حقوق فردی است که تحت شرایط بحرانی قرار دارد و نشان می‌دهد که قانون‌گذار برای حفاظت از افراد در برابر زندگی‌های سخت و پرمشقت، تدابیر ویژه‌ای اندیشیده است.
برای مشاورۀ حقوقی در امور خانواده، از تجربه و تخصص وکلای مهروران بهره‌مند شوید و تصمیمات آگاهانه بگیرید! با ما تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
بنابراین، آگاهی از این حقوق و فرایندها برای کسانی که در چنین شرایطی قرار دارند، می‌تواند کمک‌کننده باشد تا تصمیمات آگاهانه و مبتنی بر قانون اتخاذ کنند و در صورت لزوم، از حمایت‌های قانونی بهره‌مند شوند.
