در نظام حقوقی ایران، مهریه به‌عنوان یک حق مالی برای زن در نظر گرفته شده و مرد مؤظف است آن را در زمان وقوع طلاق یا بر اساس درخواست زن پرداخت کند. با این حال، در شرایطی که مرد از لحاظ مالی قادر به پرداخت مهریه نباشد، موضوع اعسار مطرح می‌شود.
اعسار به معنای ناتوانی فرد در پرداخت بدهی‌ها به دلیل نداشتن دارایی کافی است و در این صورت، فرد می‌تواند از مزایای قانونی برای تقسیط بدهی‌ها بهره‌مند شود. در مورد مهریه، اعسار به مرد این فرصت را می‌دهد که در صورت اثبات ناتوانی مالی، از پرداخت یک‌جا و یک‌بارۀ مهریه معاف شده و آن را به‌صورت اقساطی پرداخت کند.
در فرایند درخواست اعسار، مرد باید مدارک و اطلاعات دقیقی از وضعیت مالی خود به دادگاه ارائه دهد و ثابت کند که هیچ‌گونه مالی جز مستثنیات دین ندارد. همچنین، قانون مشخص کرده است که برخی اموال را نمی‌توان برای پرداخت مهریه توقیف کرد.
این اموال که تحت عنوان «مستثنیات دین» شناخته می‌شوند، شامل مواردی همچون منزل سکونت و لوازم و اثاثیۀ ضروری زندگی است. بعلاوه، دادگاه در تعیین میزان اقساط مهریه باید توان مالی مرد و سایر شرایط را در نظر بگیرد.
در این مقاله، به بررسی مفصل فرایند اعسار از پرداخت مهریه، شرایط آن، مدارک لازم، و مسائل مرتبط با توقیف اموال و تقسیط مهریه پرداخته‌ایم.
اعسار از پرداخت مهریه
مهریه طلبی است که زن از شوهر دارد و اگر مهریه‌اش را از شوهر درخواست کند، مرد مؤظف به پرداخت است. حال اگر مردی نتواند این طلب را بپردازد و ناتوانی او در پرداخت مهریه نیز ثابت شود، می‌تواند از مزایای اعسار یا تقسیط استفاده کند.
اعسار یعنی هیچ مالی به غیر از مستثنیات دِین نداشته باشد. در این شرایط، مطابق مادۀ 277 قانون آیین دادرسی مدنی، باید به او مهلت داده شود یا مهریه قسط‌بندی شود. البته در بیشتر مواقع، در صورت پذیرش اعسار و ناتوانی از پرداخت مهریه، مبلغ را قسط‌بندی می‌کنند و به ندرت پیش می‌آید که قاضی به مرد مهلت بدهد.
هنگامی که زن دادخواست مطالبۀ مهریه را تسلیم دادگاه کرد، دادگاه به نفع زن حکم صادر می‌کند و مرد را مکلف به پرداخت مهریه می‌کند. اگر مرد مدعی اعسار باشد، مطابق مادۀ 8 قانون نحوۀ اجرای محکومیت‌های مالی، مؤظف است فهرست تمامی اموال خود را به دادخواست ضمیمه و به دادگاه ارائه کند.
اموالی که مرد باید فهرست آن‌ها را تهیه و ارائه کند عبارت‌اند از: میزان وجوه نقد مرد در بانک‌ها یا مؤسسات مالی و اعتباری؛ مشخصات دقیق و کامل حساب‌ها؛ اموال منقول و غیرمنقول؛ کلیۀ مطالباتی که از اشخاص ثالث دارد و فهرست تمامی نقل و انتقالاتی که در طول یک سال قبل از طرح دعوای اعسار داشته است.
در کنار این اطلاعات، مرد می‌بایست شهادت‌نامۀ کتبی حداقل دو نفر را به دادگاه ارائه کند که در آن شهادت داده باشند از وضعیت معیشتی او اطلاع کامل دارند. این شاهدها باید دربارۀ هویت مرد، شغلش، میزان درآمدش و نحوۀ امرارمعاش لو کاملاً مطلع باشند.
پس از تسلیم این اطلاعات و ثبت دادخواست اعسار، دادگاه مؤظف است از مراجع ذی‌ربط استعلام بگیرد یا اگر راه دیگری برای صحت‌سنجی در نظر دارد، از آن برای روشن شدن وضعیت مالی مرد و حکم اعسار او استفاده کند.
چه اموالی را نمی‌توان برای گرفتن مهریه توقیف کرد؟
در مادۀ 24 قانون نحوۀ ایجاد محکومیت‌های مالی آمده است که «مستثنیات دین» را نمی‌توان توقیف کرد و در صورتی که توقیف شوند، زوج می‌تواند اعتراض کند و آنچه توقیف شده را آزاد کند. این مستثنیات دین عبارت‌اند از:
- منزلی که زوج در آن سکونت دارد و عرفاً در شأن زوج در حالت اعسارش باشد.
- اثاثیۀ ضروری برای زندگی که زوج و افراد تحت تکلف او برای رفع حاجت‌هایشان به آن‌ها نیاز دارند.
- مقدار آذوقه‌ای که عرفاً زوج و افراد تحت تکلف او برای رفع احتیاجاتشان نیاز دارند.
- در صورتی که اهل علم و تحقیق هستند، کتاب‌ها و ابزارهای تحقیقاتی‌شان.
- وسایلی که برای امرارمعاش زوج و افراد تحت تکلفش ضروری است. به طور مثال ابزار کشاورزی یا وسایل و ابزار کسب‌وکار.
- موبایل یا تلفنی که شخص به آن نیاز دارد.
- مبلغی که در زمان قرارداد به موجر پرداخت شده. البته به این شرط که پرداخت اجاره‌بها بدون آن سبب عسر و حرج شود و مدیون به عین مستأجره احتیاج داشته باشد و بیشتر از شأن او نباشد.
اموال منقول و غیرمنقولی که می‌توان توقیف کرد کدام‌اند؟
زوجه تنها می‌تواند اموالی را بابت توقیف به دادگاه یا ادارۀ ثبت معرفی کند که از نظر قانونی بتوان توقیفشان کرد و جزو مستثنیات دین نباشند. این اموال زمین و آپارتمانی است که پلاک ثبتی آن به نام مرد باشد و موجود هم باشد.
همچنین بخوانید: نحوۀ محاسبۀ مهریه به نرخ روز
سپرده و سهام و حقوق پرسنلی و تلفن همراه مرد را هم می‌توان توقیف کد. در صورتی که مرد طلبی از کسی داشته باشد این مبلغ هم می‌تواند به نفع خواهان توقیف شود.
چه مدارکی برای درخواست اعسار لازم است؟
- مدارک شناسایی
- عقدنامه
- استشهادیه (شهادت دو نفر عاقل و بالغ که از وضع معیشت زوج اطلاع کامل دارند.
- دادنامۀ محکومیت مهریه
- لیست اموال مدعی اعسار
- دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به
از زمان ابلاغ اجرائیه تا یک ماه پس از آن، مرد فرصت دارد که دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه کند. اگر در این مدت دادخواست را تسلیم نکند، زن می‌تواند حکم جلب مرد را از دادگاه بگیرد.
زوج باید مدارک لازم را به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ببرد و درخواست اعسار از مهریه را ثبت کند. طی دو روز پس از وصول دادخواست، پرونده به نظر قاضی می‌رسد. در صورتی که قاضی لازم بداند، شهود می‌بایست در دادگاه به‌صورت حضوری شهادت بدهند. این نیز ممکن است که دادگاه نیازی به شهادت حضوری شاهدان نبیند. این مسئله با تشخیص قاضی است.
شرایط قسط‌بندی مهریه چیست؟
واقعیت این است که قانون خاصی برای نحوۀ تعیین میزان اقساطی که باید پرداخت شود وجود ندارد. برای این امر قاضی رسیدگی به پرونده میزان پیش‌پرداخت مهریه را با توجه به درآمد و توانایی مالی زوج و دفاعیات زوجه تعیین می‌کند. بر این اساس میزان پیش‌پرداخت مهریه برای همه یکسان نیست و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
درآمد زوج، اموال زوج و میزان مهریه ملاک‌های اصلی در تعیین اقساط و پیش‌پرداخت مهریه است. به‌طور کلی تعیین‌کنندۀ نهایی قاضی پرونده است که با در نظر گرفتن شرایط و با توجه به قیمت سکه، هر چند ماه یک سکه را برای قسط تعیین می‌کند و بین سه تا ده سکه را پیش‌پرداخت مهریه قرار می‌دهد.
پس از آنکه دادگاه درخواست زوج را تأیید کرد، مهریه را قسط‌بندی می‌کند و زوج در زمان‌هایی که برایش تعیین شده متعهد به پرداخت اقساط می‌شود. گفتنی است که اگر مرد از بابت مهریه چه از طرف دادگاه چه از طریق اجرای ثبت ممنوع‌الخروج شده باشد، پس از اثبات اعسار می‌تواند این دستور را رفع کند.
قانون 110 سکۀ مهریه چیست؟
بسیاری بر این باورند که تعداد سکه‌های مهریه هر تعدادی که باشد اهمیتی ندارد و طبق قانون، زوج فقط 110 سکه را می‌پردازد؛ در حالی که این باور اشتباه است. اگر زوج توان مالی داشته باشد می‌بایست همه را پرداخت کند.
اگر درخواست اعسار زوج پذیرفته نشود، طبق مادۀ 22 قانون حمایت خانواده، فقط تا 110 سکۀ تمام بهار آزادی حال چه به‌صورت نقدی یا مبلغی معادل آن امکان جلب زوج برای زوجه وجود دارد و زوج با پرداخت این مبلغ به‌صورت نقدی یا اقساطی آزاد می‌شود. اگر مهریه بیش از 110 سکه باشد، برای باقی مهریه امکان جلب وجود ندارد ولی اگر زوج اموالی داشته باشد، حتی در آینده می‌توان آن اموال را توقیف کرد.
در واقع اگر میزان مهریه بیش از 110 سکه باشد، پرداخت آن مشروط به توان مالی زوج خواهد بود. یعنی ابتدا 110 سکه را پرداخت می‌کند، سپس دادگاه به بررسی تمکن مالی زوج می‌پردازد و مطابق آن تصمیم می‌گیرد.
نکات حقوقی برای مردان در پرداخت مهریه
مهریه یکی از حقوق قانونی زن در قانون مدنی ایران است که پس از عقد ازدواج به او تعلق می‌گیرد. به‌طور معمول، مهریه به‌عنوان یکی از شروط اصلی ازدواج در نظر گرفته می‌شود و پرداخت آن از سوی مرد به زن الزامی است. اما در برخی شرایط، مرد ممکن است با مشکلات مالی مواجه شود که قادر به پرداخت مهریه به‌صورت یک‌جا نباشد.
در اینجا چند نکتۀ حقوقی برای مردان درمورد پرداخت مهریه آورده شده که به آنان کمک می‌کند تا با مسائل مختلف حقوقی مرتبط با مهریه آشنا شوند.
تعهد قانونی مرد به پرداخت مهریه
مرد از زمان عقد به‌طور قانونی مؤظف به پرداخت مهریه به زن است. این تعهد به‌طور دقیق در قانون مدنی ایران آمده است و مرد نمی‌تواند بدون پرداخت مهریه از زندگی زناشویی خود بهره‌مند شود. بر اساس مادۀ 1082 قانون مدنی، «مهریه مال زن است و به محض وقوع عقد نکاح بر آن مالک می‌شود.» این بدان معناست که مهریه حق مسلم زن است.
شرایط پرداخت مهریه
پرداخت مهریه می‌تواند به‌صورت یک‌جا یا اقساطی انجام شود. اگر مرد قادر به پرداخت مهریه به‌طور کامل نباشد، باید از طریق قانونی درخواست اعسار دهد. اعسار به معنای ناتوانی مرد در پرداخت بدهی است و در صورت اثبات آن، می‌تواند درخواست تقسیط مهریه کند.
با این حال، باید توجه داشت که اعسار تنها در صورتی پذیرفته می‌شود که مرد ثابت کند که هیچ‌گونه اموالی به‌جز مستثنیات دین ندارد. اگر اعسار پذیرفته شود، دادگاه به مرد مهلت می‌دهد تا مهریه را به‌صورت قسطی پرداخت کند.
نحوۀ درخواست اعسار
در صورتی که مرد قادر به پرداخت مهریه نباشد و بخواهد از اعسار استفاده کند، باید به دادگاه درخواست اعسار از پرداخت مهریه بدهد. در این درخواست، مرد باید اطلاعات دقیقی از وضعیت مالی خود ارائه کند، از جمله فهرست اموال، حساب‌های بانکی، درآمد ماهیانه، و سایر جزئیات مالی.
مرد باید ثابت کند که هیچ‌گونه اموالی ندارد که بتواند مهریه را از آن‌ها پرداخت کند. در این صورت، دادگاه می‌تواند تصمیم بگیرد که مهریه را قسط‌بندی کند و مرد را مؤظف به پرداخت اقساط در مدت زمان مشخص کند.
مستثنیات دین در اعسار
در قانون ایران، برخی از اموال مرد به‌عنوان مستثنیات دین شناخته می‌شود که نمی‌توان آن‌ها را برای پرداخت مهریه توقیف کرد. این اموال شامل مسکن مورد نیاز مرد برای زندگی، وسایل ضروری زندگی، و ابزار کار مورد نیاز برای کسب درآمد است.
بدین ترتیب، مرد می‌تواند از برخی اموال خود که جزو مستثنیات دین هستند، برای پرداخت مهریه استفاده نکند و این اموال از توقیف توسط دادگاه در امان خواهند بود. بنابراین، در هنگام درخواست اعسار، مرد باید مشخص کند که آیا اموال او جزو مستثنیات دین هستند یا خیر.
پرداخت مهریه در صورت اعسار
در صورتی که مرد درخواست اعسار از پرداخت مهریه کند و اعسار او پذیرفته شود، دادگاه مهریه را به‌صورت قسطی تقسیم خواهد کرد. در این صورت، مرد مؤظف است مهریه را به‌صورت اقساط پرداخت کند. تعداد اقساط و میزان هر قسط بستگی به وضعیت مالی مرد و همچنین میزان مهریه دارد. برای مثال، در صورتی که مرد درآمد ماهیانۀ بالایی داشته باشد، قاضی ممکن است مهریه را در اقساط کوتاه‌مدت‌تری تعیین کند.
عواقب عدم پرداخت مهریه
عدم پرداخت مهریه می‌تواند پیامدهای سنگینی برای مرد به همراه داشته باشد. در صورتی که مرد از پرداخت مهریه خودداری کند و اعسار از پرداخت آن را نیز نپذیرد، زن می‌تواند اقداماتی قانونی را علیه مرد انجام دهد.
بخوانید و بدانید: آیا مهریه زندان دارد؟
یکی از این اقدامات توقیف اموال است. زن می‌تواند اموال مرد را توقیف کند و از طریق اجرای ثبت یا دادگاه نسبت به دریافت مهریه اقدام کند. همچنین، اگر مرد قادر به پرداخت مهریه نباشد، ممکن است حکم حبس علیه او صادر شود.
عدم توان مالی و مشکلات اجتماعی
در صورتی که مرد نتواند مهریه را پرداخت کند، ممکن است با مشکلات اجتماعی و خانوادگی روبه‌رو شود. از یک سو، ممکن است زن از این موضوع ناراضی باشد و شرایط روانی مرد نیز تحت تأثیر قرار گیرد. از سوی دیگر، مرد ممکن است مجبور به فروش اموال خود یا گرفتن قرض از دیگران برای پرداخت مهریه شود. این مسائل می‌تواند فشارهای مالی و اجتماعی زیادی به مرد وارد کند.
اموال قابل توقیف
مرد باید بداند که کدام اموال می‌توانند برای پرداخت مهریه توقیف شوند و کدام اموال نمی‌توانند. به‌طور کلی، اموال منقول یا قابل حمل مثل خودرو، طلا، و اموال غیرمنقول مانند خانه و زمین قابل توقیف هستند. همچنین، در صورتی که مرد مبلغی از شخصی طلبکار باشد، این مبلغ نیز قابل توقیف برای پرداخت مهریه است. اما در عین حال، اموالی که جزء مستثنیات دین شناخته شوند، نمی‌توانند توقیف شوند.
مهریه در صورت فوت مرد
اگر مرد پیش از پرداخت کامل مهریه فوت کند، مهریه به وراث او منتقل می‌شود و باید از اموال متوفی پرداخت شود. در این شرایط، زن می‌تواند از وراث مرد بخواهد تا مهریۀ او را پرداخت کنند. اگر مرد در زمان فوت خود دارای اموالی نباشد، زن می‌تواند همانند زمانی که مرد زنده بود، درخواست اعسار کند و مهریه را به‌صورت قسطی از وراث دریافت کند.
تاثیر توافقات قبل از ازدواج
مردان می‌توانند در هنگام عقد، با توافقات قبلی شرایط پرداخت مهریه را مشخص کنند. این توافقات می‌تواند شامل مواردی مانند میزان مهریه، شرایط پرداخت آن، و مدت‌زمان پرداخت باشد. در صورتی که زن و مرد پیش از ازدواج به توافقی در این زمینه برسند، ممکن است روند پرداخت مهریه ساده‌تر و شفاف‌تر شود.
نقش وکیل در امور مهریه
در صورت بروز مشکلات حقوقی در پرداخت مهریه، مشاوره با یک وکیل متخصص در حقوق خانواده می‌تواند به مرد کمک کند تا بهترین تصمیمات را بگیرد و از راه‌حل‌های قانونی استفاده کند. وکیل می‌تواند به مرد کمک کند تا در صورت لزوم درخواست اعسار بدهد، از حقوق خود دفاع کند و از توقیف اموال جلوگیری نماید.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
پرداخت مهریه یکی از موضوعات حقوقی پیچیده است که در برخی مواقع ممکن است برای مردان به چالش تبدیل شود. در چنین شرایطی، آگاهی از قوانین مربوط به مهریه و اعسار و استفاده از مشاورۀ حقوقی می‌تواند کمک بزرگی باشد تا مردان بتوانند با مشکلات مالی خود در این زمینه روبه‌رو شوند و از حقوق خود دفاع کنند.
