ازدواج یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین روابط انسانی است که نه‌تنها پیوندی عاطفی بلکه مسئولیت‌های قانونی، اجتماعی و شرعی زیادی را به همراه دارد. در فرهنگ اسلامی و شریعت الهی، ازدواج مجدد برای مردان تحت شرایط خاصی مجاز است، اما این مسئله همیشه با چالش‌ها و مسائل قانونی همراه بوده است.
در قرآن کریم، خداوند متعال در آیۀ سوم سورۀ مبارکۀ نساء، با اجازه به مردان برای داشتن حداکثر چهار همسر، شرطی مهم را مطرح می‌کند: «اگر مى‌ترسید عدالت را رعایت نکنید، تنها به یک همسر اکتفا کنید». این هشدار الهی در کنار مجاز بودن چندهمسری، ضرورت رعایت عدالت و شرایط خاصی را که باید رعایت شود، آشکارا و به‌روشنی نشان می‌دهد.
در ایران، تاریخچۀ قوانین مربوط به ازدواج مجدد مردان به دوره‌های مختلف تاریخی و سیاسی باز می‌گردد. تا قبل از تصویب قانون حمایت از خانواده در سال 1346 هجری شمسی، هیچ‌گونه محدودیتی در این زمینه وجود نداشت، اما این قانون با افزودن برخی شروط از جمله اجازۀ دادگاه و تحقیق از وضعیت مالی و توانایی مرد در رعایت عدالت بین همسران، راه‌کارهایی را برای کنترل ازدواج مجدد ارائه داد.
این قوانین در طول زمان با تحولات مختلف مواجه شده است، به طوری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در بازنگری‌های بعدی قانون حمایت از خانواده، تلاش‌هایی برای تغییر شرایط ازدواج مجدد صورت گرفت.
هدف این مقاله، بررسی و تحلیل دقیق قوانین و شرایط ازدواج مجدد در ایران است. علاوه بر این، اثرات روانی و اجتماعی این تصمیمات بر زندگی فردی و خانوادگی و همچنین تأثیر آن‌ها بر مهریه و دیگر حقوق زن و مرد نیز بررسی خواهد شد. این موضوع به‌ویژه در شرایط کنونی که نهاد خانواده با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شده است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
چندهمسری در قانون حمایت از خانواده
خداوند متعال در آیۀ سوم سورۀ شریفۀ نساء، اگرچه اجازه داده که مردان تا چهار زن را برای ازدواج دائمی به عقد خود درآورند، ولی در ادامۀ کلام خود نیز فرموده است: «اما اگر مى‌ترسید عدالت را رعایت نکنید، تنها به یک همسر اکتفا کنید.»
این دستور خداوند علاوه بر قرآن کریم، به‌عنوان حکم الهی در متون شرعی و حقوقی دین مبین اسلام هم آمده است و چندهمسری اگرچه مجاز شناخته شده، ولی شرایطی برای آن در نظر گرفته شده است.
تا پیش از تصویب قانون حمایت از خانواده در سال 1346 هجری شمسی، منعی برای چندهمسری مردان در ایران وجود نداشت، اما برای اولین بار در مادۀ 14 این قانون، ازدواج مجدد مردان منوط به اجازۀ دادگاه شد و دادگاه هم با تحقیق از زن فعلی مرد و احراز تمکن مالی و احراز اجرای عدالت بین همسران توسط وی، می‌توانست به مرد اجازۀ ازدواج مجدد دهد؛ البته ازدواج بدون اجازۀ دادگاه نیز برای مرد می‌توانست مجازات در پی داشته باشد.
این مقررات با ارتقای قانون حمایت از خانواده در سال 1353 باز هم ادامه پیدا کرد و در مادۀ 16 این قانون، ازدواج مجدد مردان را منوط به شرایطی کرد.
نکتۀ مهم این بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اگرچه لایحۀ قانونی تشکیل دادگاه‌های مدنی خاص در اول مهرماه 1358 به تصویب رسید و در آن بر اجرای مقررات شرعی در خصوص ازدواج و طلاق تأکید شد، اما هیچ‌گاه قانون حمایت از خانواده (مصوب 1353) نه در لایحۀ سال 58 و نه در نظریات بعدی شورای نگهبان خلاف شرع اعلام نشد و اعتبار آن باقی ماند.
همچنین بخوانید: ازدواج مجدد مرد در قانون ایران چه شرایطی دارد؟!
با این حال، در بازنگری قانون حمایت از خانواده در سال 1391، عده‌ای در تلاش بودند تا شرط رضایت همسر اول و اجازۀ دادگاه را از قانون حذف کنند تا مسیر برای ازدواج مجدد هموارتر شود؛ البته این بار وقتی در مادۀ 23 لایحۀ پیشنهادی، نمایندگان مجلس شرط اجازۀ دادگاه را لحاظ کردند، شورای نگهبان با آن مخالفت کرد و آن را خلاف شرع دانست.
رفت‌وآمدهای لایحۀ حمایت از خانواده بین مجلس و شورای نگهبان در نهایت به حذف مادۀ جنجال‌برانگیز 23 در این قانون منجر شد تا همان قانون سال 1353 در خصوص ازدواج دوم باقی و پابرجا بماند.
هدف اصلی از ارائۀ این مقاله آن است که شما مخاطبان عزیز را با مبحث ازدواج مجدد در شرایط مختلف بیشتر آشنا کنیم. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشد!
ازدواج بعد از طلاق
بسیاری از افراد مطلقه، تمایل به تشکیل دوبارۀ زندگی مشترک و ازدواج مجدد دارند. آن‌ها همواره ترسی ناشی از شکست قبلی با علاقۀ شخصی خود به ازدواج دارند.
شرایط ازدواج مجدد بعد از طلاق
شرایط ازدواج مجدد برای زنان مطلقه یا زنانی که شوهر آن فوت کرده است، تنها شامل این است که زن ۳ ماه عدۀ پس از جدایی نگاه دارد و به محض گذراندن عدۀ سوم می‌تواند به عقد مرد دیگری درآید. همچنین برای مردان درمورد ازدواج با زن مطلقه، آن‌ها باید صبر کنند تا عدۀ زن گذشته و سپس او را عقد کنند.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های ازدواج مجدد مردان بعد از طلاق، عدم تمایل آن‌ها به ازدواج است. در واقع، مردان بعد از طلاق شانس کمتری برای ازدواج مجدد نسبت به زنان دارند و این مسئله می‌تواند دلایل اخلاقی و روانی و فرهنگی زیادی داشته باشد.
شرایط ازدواج مجدد مردان در صورت داشتن همسر
در قانون ایران، ازدواج مجدد مردان در صورتی که همسر اول داشته باشند، منوط به شرایط خاصی است. این شرایط به‌طور عمده برای محافظت از حقوق زن و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی وضع شده‌اند. بر اساس قانون حمایت از خانواده، مرد تنها در مواردی خاص می‌تواند بدون اینکه دچار مجازات شود، همسر دیگری بگیرد. در اینجا به بررسی این شرایط پرداخته می‌شود:
1. رضایت همسر اول
در شرایط عادی، مرد برای ازدواج مجدد نیازمند رضایت همسر اول است. این شرط از آن جهت تعیین شده که حقوق زن اول به‌طور کامل رعایت شود و او بتواند به‌طور آزادانه و بدون فشار، تصمیم بگیرد که آیا با ازدواج مجدد همسرش موافقت کند یا خیر. رضایت همسر اول می‌تواند از طریق توافق کتبی یا شفاهی حاصل شود، اما برای جلوگیری از سوءاستفاده، این توافق باید رسمی و مستند و معتبر باشد.
2. ناتوانی همسر اول در ایفای وظایف زناشویی
یکی از شرایط دیگری که قانون‌گذار در نظر گرفته، ناتوانی همسر اول در انجام وظایف زناشویی است. این ناتوانی می‌تواند جسمی یا روحی باشد و شامل مشکلاتی همچون اختلالات جنسی، ناتوانی در برقراری رابطۀ زناشویی یا هر نوع آسیب‌دیدگی است که به‌طور دائمی یا طولانی‌مدت مانع از ایفای وظایف زناشویی زن گردد. در چنین شرایطی، مرد ممکن است مجاز به ازدواج مجدد باشد، اما نیاز به بررسی و تأیید دادگاه دارد.
3. عدم تمکین زن از شوهر
تمکین در رابطۀ زناشویی به معنای اطاعت زن از حقوق مشروع شوهر است، و در صورتی که زن از تمکین خودداری کند و روابط زناشویی به‌طور مداوم دچار اختلال شود، مرد می‌تواند درخواست ازدواج مجدد داشته باشد.
عدم تمکین می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله مشکلات عاطفی، اجتماعی یا حتی مسائل مالی. البته برای اثبات این موضوع، باید دلایل معتبری ارائه شود و در بسیاری از موارد، دادگاه باید این موضوع را بررسی کند تا تصمیم صحیحی اتخاذ شود.
4. ابتلای زن به جنون یا امراض صعب‌العلاج
اگر زن به بیماری‌های روانی همچون جنون مبتلا باشد یا بیماری‌هایی که درمان آن‌ها به‌طور کامل ممکن نباشد (مثل برخی از بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج)، مرد ممکن است درخواست ازدواج مجدد کند.
این مسئله به‌ویژه زمانی مطرح می‌شود که زن نتواند به‌طور کامل وظایف خود را در زندگی مشترک انجام دهد و شرایط جسمی و روانی او به‌گونه‌ای باشد که زندگی مشترک با او غیرممکن شود. در این حالت، دادگاه برای تأیید درخواست مرد، باید بررسی‌های پزشکی انجام دهد.
5. محکومیت قطعی زن به مجازات حداقل پنج سال حبس
یکی دیگر از شرایطی که مرد می‌تواند در آن ازدواج مجدد کند، محکومیت قطعی زن به حداقل پنج سال حبس یا مجازات معادل آن است. این موضوع به‌ویژه در شرایطی کاربرد دارد که زن به‌دلیل ارتکاب به جرم یا سوءرفتار، در زندان به سر میبرد و عملاً قادر به ایفای نقش‌های زناشویی و خانوادگی نیست. البته این شرایط فقط در صورتی قابل‌اجرا است که زن برای مدت طولانی در حبس باشد و این مدت حداقل پنج سال باشد.
6. اعتیاد زن و ایجاد خلل در زندگی خانوادگی
اعتیاد یکی از عواملی است که می‌تواند باعث اختلال شدید در روابط خانوادگی شود. در صورتی که زن به مواد مخدر یا الکل معتاد باشد و این اعتیاد به‌گونه‌ای باشد که زندگی مشترک را دچار اختلالات جدی کند، مرد ممکن است اجازۀ ازدواج مجدد پیدا کند. البته در اینجا نیز اثبات اعتیاد زن باید توسط مراجع قانونی و پزشکی انجام شود تا به‌طور رسمی و قانونی مرد بتواند درخواست ازدواج مجدد بدهد.
7. ترک زندگی خانوادگی از طرف زن
در صورتی که زن به‌طور مداوم از زندگی خانوادگی و وظایف خود در این رابطه سر باز زند و به‌طور عمدی خانه را ترک کند، مرد می‌تواند درخواست ازدواج مجدد بدهد. ترک زندگی خانوادگی می‌تواند به‌صورت فیزیکی و با رفتن از خانه یا به‌صورت روحی و عاطفی با غیبت از زندگی مشترک باشد. در این حالت، مرد باید مستندات قانونی برای اثبات ترک زندگی خانوادگی زن داشته باشد.
8. عقیم بودن زن و نازایی او
یکی از مهم‌ترین شرایط برای ازدواج مجدد مرد، عقیم بودن زن یا نازایی او است. در صورتی که زن قادر به بچه‌دار شدن نباشد و مرد خواهان فرزند باشد، او ممکن است درخواست ازدواج مجدد داشته باشد. این موضوع باید با دلایل پزشکی مستند شده و پس از بررسی شرایط، از سوی دادگاه به‌طور رسمی تأیید شود.
البته در برخی موارد، مرد می‌تواند به کمک روش‌های پزشکی مانند لقاح مصنوعی یا سایر روش‌های درمانی برای ناباروری زنان، از این مشکل عبور کند.
9. غایب یا مفقودالاثر شدن زن
از دیگر شرایطی که ممکن است به ازدواج مجدد مرد منجر شود، غیبت یا مفقودالاثر شدن زن است. اگر زن به‌طور ناگهانی مفقود شود یا به‌دلیل شرایط خاصی از دسترس خارج شود و شواهدی از زندگی او پس از مدت طولانی پیدا نشود، مرد می‌تواند درخواست ازدواج مجدد کند. در این شرایط، مرد باید ثابت کند که تلاش‌های منطقی برای یافتن همسر خود انجام داده و غیبت او به‌طور قانونی تأیید شده باشد.
در نهایت، این شرایط به‌طور کلی برای حمایت از حقوق زن و حفظ توازن در خانواده طراحی شده‌اند. هر چند مرد در موارد خاصی مجاز به ازدواج مجدد است، اما همواره باید از شرایط قانونی و شرعی پیروی کند تا عدالت در زندگی خانوادگی رعایت شود.آیا ازدواج مجدد با همسر سابق ممکن است؟
ازدواج مجدد با همسر سابق بعد از طلاق، در صورتی که تعداد طلاق کمتر از ۳ عدد باشد، از لحاظ قانونی منعی ندارد و تنها زوجین زیر نظر مشاور باید آثار روحی و روانی و احتمالات شکست و موفقیت این ازدواج را بررسی نمایند.
تأثیر ازدواج مجدد در مهریۀ زن
پس از درخواست مهریه از جانب زن، گاهی اوقات و تحت شرایطی امکان قسطی کردن آن وجود دارد. این مورد ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد؛ اما به شرطی که در اوضاع و احوال مالی مرد و شرایط زندگی او تغییری رخ داده باشد، درخواست تعدیل مجدد مهریه می‌تواند به دادگاه ارائه شود.
این شرایط باید به‌حدی باشد که تغییراتی اساسی را شامل شود، در غیر این صورت، دادگاه به آن‌ها توجهی نخواهد کرد. ازدواج مجدد مرد نیز از آن دسته تغییراتی است که وضعیت مالی او را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.
بنابراین، در صورتی که مرد مشغول پرداخت مهریه به همسر دیگر و یا سابق خود باشد و ازدواج مجدد نماید، می‌تواند درخواست تعديل مهریه را به دادگاه ارائه نماید. در این صورت دادگاه پس از بررسی شرایط به‌وجودآمده و تغییرات موجود در اوضاع مالی مرد، اقساط مهریه را تغییر خواهد داد.
نمونۀ متن دادخواست ازدواج مجدد
- خواهان : زوج
- خوانده : زوجه – مجهول المکان
- وکیل یا نمایندۀ قانونی : ……… وکیل پایه‌یک دادگستری
- خواسته یا موضوع و بهای آن: تقاضای صدور اجازۀ ازدواج مجدد زوج
- دلایل و منضمات دادخواست (مدارک):
- فتوکپی مصدق شناسنامه
- فتوکپی مصدق کارت ملی
- فتوکپی مصدق رونوشت عقدنامه
- وکالت‌نامه
- وکالت‌نامۀ رسمی
- شرح دادخواست
- ریاست محترم دادگاه
- با سلام و تقدیم احترام
- به استحضار عالی می‌رساند؛ موکل آقای ……….. با خانم ……….. در تاریخ ……….. به عقد دائم یکدیگر درآمده‌اند. خانم ……… در آمریکا درخواست طلاق نموده و در تاریخ ……….. طلاق آمریکایی می‌گیرند که فتوکپی مصدق طلاق‌نامه ضمن دادخواست هست. موکل آقای ……… هم به‌موجب قوانین ایران دادخواست طلاق نموده‌اند (کلاسه پرونده ………..) که در جریان هست. با عنایت به مطالب فوق و جدا بودن طرفین از هم، آقای ………… تقاضای ازدواج مجدد دارند لذا از آن مقام تقاضای رسیدگی و صدور حکم را تقاضا دارند.
نمونۀ متن رأی دادگاه ازواج مجدد
- پرونده کلاسه ………:
- مرجع رسیدگی : شعبۀ 268 دادگاه عمومی مجتمع قضایی خانواده 2 ونک (تهران)
- دادنامۀ شمارۀ ……………
- خواهان : آقای …………..با وکالت …………… به نشانی……………….
- خوانده: خانم ………….. به نشانی مجهول‌المکان
- خواسته: اذن در ازدواج
- نسبت به دعوی …………… علیه ……………. دایر بر اذن در ازدواج حکم به رد دعوا / بطلان دعوا / بی‌حقی خواهان صادر شد.
- گردشکار: خواهان دادخواستی به خواستۀ فوق به طرفیت خواندۀ بالا تقدیم داشته که پس از ارجاع به این شعبه و ثبت به کلاسۀ فوق و جری تشریفات قانونی در وقت فوق‌العادۀ مقرر دادگاه به تصدی امضاکنندۀ زیر تشکیل شده است و با توجه به محتویات پرونده، ختم رسیدگی را اعلام و به شرح زیر مبادرت به صدور رأی می‌نماید.
- متن رأی دادگاه ازدواج مجدد:
- در خصوص دادخواست آقای ………. با وکالت …………. به طرفیت ………….. فرزند ……….. مجهول‌المکان، به خواستۀ ازدواج مجدد با عنایت به محتویات پرونده و کپی سند نکاحیه و وجود علقۀ زوجیت دائم فی‌مابین طرفین به‌سبب عقد نکاح محرز و مسلم می‌باشد. درمورد خواسته با توجه به اینکه وکیل خواهان با حضور در دادگاه دلیل و بینۀ کافی و موثر که موجب ازدواج مجدد خواهان باشد به دادگاه ارائه نکرده است، لذا دادگاه با توجه به مراتب فوق دعوی خواهان را با وکالت وکیل وارد نمی‌داند. به استناد مادۀ 1257 قانون مدنی حکم به بطلان دعوی خواهان اعلام می‌نماید. رأی صادره وفق مقررات ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در محاکم تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.
جمع‌بندی
در جمع‌بندی این مقاله، می‌توان گفت که ازدواج مجدد در شریعت اسلام و قوانین ایران، همواره با شرایط و محدودیت‌هایی همراه بوده است. در کلام الله عزوجل، با وجود اجازۀ صریح خداوند به مردان برای داشتن حداکثر چهار همسر، شرط رعایت عدالت مطرح شده است.
این پیام الهی، اساس‌گذار بسیاری از قوانین و مقررات در جوامع اسلامی، از جمله ایران بوده است. خداوند متعال نه‌تنها مجاز بودن چندهمسری را تأکید کرده، بلکه از مردان خواسته تا در تعاملات خود با همسران، عدالت را به‌طور کامل رعایت کنند.
در ایران، قوانین مربوط به ازدواج مجدد تغییرات قابل‌توجهی را طی سال‌ها تجربه کرده است. پیش از تصویب قانون حمایت از خانواده در سال 1346 هجری شمسی، هیچ‌گونه محدودیتی برای ازدواج مجدد وجود نداشت، اما این قانون با افزودن شرایطی چون اجازۀ دادگاه، تحقیق از وضعیت مالی و توانایی مرد در رعایت عدالت، نخستین گام‌های قانونی برای محدود کردن این نوع ازدواج را برداشت.
این اقدامات قانونی، به‌ویژه در زمینۀ حمایت از حقوق زنان و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در این فرایند، اهمیت زیادی داشتند. با پیروزی انقلاب اسلامی و در پی آن، تدوین و تصویب قوانین جدید، تلاش‌های مختلفی صورت گرفت تا تعادلی میان رعایت اصول شرعی و تأمین حقوق انسانی و قانونی طرفین برقرار شود.
در بازنگری قانون حمایت از خانواده در سال 1391، شرایط ازدواج مجدد همچنان تحت نظارت و کنترل قانونی باقی ماند و شرط اجازۀ دادگاه و رضایت همسر اول همچنان پابرجا ماند. این تصمیمات در عین تأکید بر رعایت عدالت در جامعه، نقش مهمی در حفظ کرامت و حقوق افراد در این فرایند ایفا کرد.
از سوی دیگر، ازدواج مجدد پس از طلاق، به‌ویژه برای مردان، با چالش‌های خاصی روبه‌رو شده است. به‌رغم اینکه زنانی که طلاق گرفته‌اند، می‌توانند پس از گذراندن عدۀ قانونی، دوباره ازدواج کنند، مردان در صورت داشتن همسر، شرایط سخت‌تری را برای ازدواج مجدد تجربه می‌کنند.
گروه مهروران آمادۀ ارائۀ خدمات حقوقی به شماست! با ما تماس بگیرید: درخواست مشاورۀ تلفنی
علاوه بر آن، تأثیر این ازدواج‌ها بر وضعیت مالی، به‌ویژه در پرداخت مهریه، از جنبه‌های حقوقی مهم دیگری است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، ازدواج مجدد، چه در مورد مردان و چه در مورد زنان، نیازمند درک دقیق از حقوق و مسئولیت‌ها، از جمله رعایت عدالت و احترام به کرامت انسانی طرفین است.
