تمکین چیست و قوانین مربوط به آن کدامند؟

تمکین چیست و قوانین مربوط به آن کدامند؟ تمکین عام و تمکین خاص به چه معناست؟ در مورد قوانین و مجازات عدم تمکین زن چه اندازه اطلاع دارید؟

به محض انعقاد عقد نکاح، زوجین وظایفی را در قبال یک دیگر خواهند داشت که به آن تمکین می‌گویند و این وظایف هم بر عهده زن و هم بر عهده مرد است. در پاسخ به این که عدم تمکین زن و مرد شامل چه مواردی می‌شود؛ باید گفت که عدم تمکین از نظر قانونی آثار و پیامدهایی در پی خواهد داشت؛ برای مثال عدم تمکین موجب محرومیت زن از نفقه می‌شود و در صورت نشوز مرد، زن می‌تواند با احراز شرایط عسر و حرج، حکم طلاق بگیرد.

همین که زن و مرد به عقد یکدیگر درآمدند، شرع و قانون آنان را مکلف می‌کند که مجموعه ای از وظایف مقرر را در قبال یکدیگر انجام دهند. درست است که انجام این وظایف بیش از همه چیز به تفاهم میان دو طرف و میزان علاقه آنان به زندگی بر می‌گردد؛ اما گاهی نیاز است که قانون نیز انجام این وظیفه را مورد حمایت و نظارت خود قرار بدهد و برای عدم انجام آنها ضمانت‌های اجرایی در نظر بگیرد.

قانون مدنی، از اصطلاح تمکین برای وظایف مشترک زوجین استفاده نموده است و آن را به انواعی تقسیم نموده که هر کدام از آن‌ها مصادیقی دارند و در صورتی که هر کدام از زوجین، وظیفه خود را به درستی ایفا نکنند، برای دیگری حقی به وجود خواهد آمد که با استناد به آن، می‌تواند به صورت قانونی این حق را مطالبه کند.

از این رو؛ در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم که اولا تمکین چیست و معنی عدم تمکین به چه معنا است و چه آثار و پیامدهایی را به دنبال دارد و سپس به این نکته که حق تمکین چیست و در چه شرایطی ایجاد می‌شود؛ خواهیم پرداخت و معنای عدم تمکین زن و عدم تمکین مرد را بررسی خواهیم کرد و سپس به مصادیق عدم تمکین و این که عدم تمکین زن و مرد شامل چه مواردی است، اشاره خواهیم نمود.

تمکین در قانون مدنی به چه معناست

در پاسخ به این که در تمکین در قانون مدنی به چه معناست و منظور از تمکین و عدم تمکین چیست؛ باید گفت که معنی تمکین زن در لغت به معنای الزام می‌باشد. در واقع، زمانی که صیغه عقد میان زن و مردی جاری شد، هریک از آن ها موظفند یک سری از تکالیف قانونی و شرعی را در روابط خود رعایت نمایند. یکی از این وظایف، تمکین می‌باشد.

ماده 1102 قانون مدنی در تعریف تمکین بیان می‌دارد: “همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود.”

به لحاظ عرفی غالبا واژه تمکین را برای زنان استفاده می‌کنند. یعنی زن موظف است در مقابل شوهر خودش به یک سری از وظایف پایبند باشد و حقوق شوهر خود را رعایت کند، اما محدود کردن تمکین در رابطه با زنان صحیح نیست؛ چرا که مردان نیز در رابطه با همسر خود وظایفی دارند و موظف به رعایت آن در حق همسر خود هستند. یعنی علاوه بر این که زن باید از مرد تمکین نماید، شوهر نیز موظف به انجام وظایف زناشویی می‌باشد.

برطبق قانون، تمکین را می‌توان شامل دو نوع تمکین اعم از تمکین عام و خاص دانست. تمکین عام به این معناست که زن در امور خانوادگی موظف به اطاعت از همسر خود است و تمکین خاص به معنای اطاعت از همسر در روابط زناشویی می‌باشد. وظیفه تمکین اعم از تمکین خاص و تمکین عام، بر عهده طرفین است و در صورتی که این تکلیف را به خوبی ادا نکنند، تبعاتی برای آن‌ها همراه خواهد داشت. 

آثار عدم تمکین خاص و عام یکسان است و زن در صورتی که بدون داشتن عذر موجه از تکلیف تمکین سر باز زند، از نفقه محروم خواهد شد. همچنین در صورتی که شرایط نشوز مرد محرز باشد، زوجه می‌تواند به دلیل عسر و حرج درخواست طلاق بدهد.

لازم به ذکر است که زن تنها در صورتی موظف به تمکین از شوهر است که این تمکین ضرری برای وی نداشته باشد؛ به این معنا که در قانون شرایطی وجود دارد که زن می‌تواند بدون این که پیامدی برای او داشته باشد، از شوهر خود تمکین نکند. از جمله این موارد می‌توان به شرایطی اشاره کرد که تمکین از مرد برای او ضرر مالی، جانی یا حیثیتی داشته باشد و در مواردی هم می‌تواند در صورتی که مرد مهریه‌اش را پرداخت نکرده باشد، تا زمان پرداخت مهریه از حق حبس خود استفاده نموده و تمکین نکند.

عدم تمکین به چه معناست

در پاسخ به این پرسش که عدم تمکین به چه معناست، می‌بایست بیان نمود که زن و مرد موظف هستند تکالیف خود را در برابر یکدیگر انجام دهند و با یکدیگر حسن معاشرت داشته باشند. در غیر این صورت، عدم تمکین هر یک از زوجین مصداق نشوز تلقی شده و منجر به پیامدهایی برای آنان می‌شود. در واقع، نشوز را می‌توان به معنای عدم تمکین یا عدم ایفای هر یک از وظایف و تکالیف میان زوجین دانست.

آثار عدم تمکین عبارتند از محروم شدن زن از نفقه، طلاق در صورت عدم تمکین زن و گرفتن اجازه ازدواج مجدد برای مرد از دادگاه. به علاوه اگر مرد وظایف زناشویی خود را انجام ندهد، زن می‌تواند از شرایط عسر و حرج استفاده کرده و حکم طلاق بگیرد.

البته آثار و نتایج مذکور صرفا در صورت طی مراحل قانونی و اثبات آن به دادگاه به وجود می‌آیند و کسی که مدعی عدم تمکین است، باید آن را اثبات کند. برای این کار لازم است که مرد در ابتدا به دادگاه خانواده دادخواست الزام به تمکین زوجه را تقدیم کند و در صورتی که دادگاه عدم تمکین را احراز کرد، مرد می‌تواند از حق تمکین خود استفاده نموده و نفقه زوجه را نپردازد.

حق تمکین به چه معناست

تمکین تکلیفی است که زوجین در روابط زناشویی در مقابل یکدیگر دارند و در مقابل این تکلیف مانندوظایف دیگر، حق تمکین وجود دارد. در پاسخ به این پرسش که تمکین به چه معناست و حق تمکین چیست، می‌بایست بیان نمود، در صورتی که هرکدام از طرفین، تکالیف خود را به درستی ایفا نکنند، برای طرف دیگر حق تمکین بوجود می‌آید که با استناد به آن می‌تواند اقداماتی را در مقابل دیگری انجام دهد و از ضمانت اجرایی قانونی بهره‌مند شود. 

 در صورتی که زن بدون داشتن عذر مشروع، از تکلیف تمکین خود سر باز زند، برای مرد حق تمکین به وجود می‌آید و او این حق را دارد که از ضمانت‌های اجرایی قانونی که برای عدم تمکین زن پیش بینی شده است، استفاده کند. با استناد به حقی که در نتیجه عدم تمکین زن ایجاد شده است، مرد می‌تواند زن را الزام به تمکین کند و در صورتی که زن همچنان از تمکین سرپیچی کند، مرد می‌تواند نفقه او را نپردازد، یا از دادگاه اجازه ازدواج مجدد دریافت کند و یا با پرداخت مهریه او درخواست طلاق کند.

مرد هم مانند زن در زندگی مشترک تکالیفی دارد و طبیعتا در صورتی که این تکالیف را انجام ندهد، حقوقی برای زن ایجاد می‌شود. در صورتی که مرد وظایف زناشویی خود را به درستی ایفا نکند، و یا در ارتباط با همسرش حسن معاشرت نداشته باشد؛ به گونه‌ای که شرایط عسر و حرج به وجود بیاید و ادامه زندگی مشترک برای زوجه دشوار باشد، زن می‌تواند از دادگاه درخواست طلاق کند. همچنین در صورتی که مرد نفقه نپردازد، زن می‌تواند مرد را مورد تعقیب کیفری قرار دهد این نکته را به خاطر داشته باشید که زن در هر صورت مستحق مهریه و اجرت المثل است، ولو اینکه ناشزه باشد.

معنای عدم تمکین زن چیست

پیشتر گفته شد که تمکین جزو وظایف زناشویی است و در صورتی که عقد نکاح زوجین به درستی منعقد شود، بر عهده طرفین قرار خواهد گرفت و عمل نکردن به این وظایف، آثار و نتایجی را به بار خواهد آورد. در پاسخ به این سوال که عدم تمکین زن چیست یا تمکین در طلاق چیست، باید گفت که عدم تمکین یا نشوز زن، به معنی عمل نکردن به وظایف زناشویی است و در این صورت زن ناشزه نامیده می‌شود. نشوز فقط مختص به زوجه نیست و زوج هم در صورتی که وظایف خود را به خوبی ایفا نکند، ناشز خوانده می‌شود. 

 نتیجه عدم تمکین زن، عدم برخورداری او از نفقه است و تا زمانی که زن از شوهرش تمکین نکند، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه به او سر باز زند. مرد هم در صورت عدم تمکین زن، می‌تواند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی دادخواست الزام به تمکین تنظیم کند و پس از مراجعه به دادگاه، در صورتی که عدم تمکین احراز شود، مرد می‌تواند علاوه بر پرهیز از پرداخت نفقه به زن، از دادگاه اجازه ازدواج مجدد بگیرد و یا می‌تواند با پرداخت مهریه زن، درخواست طلاق نماید. 

شرایطی هم وجود دارد که زن می‌تواند به صورت مشروع از تمکین کردن سرباز زند. در صورت وجود این شرایط، او دیگر ناشزه نخواهد بود و نفقه به آن تعلق خواهد گرفت. از جمله این شرایط می‌توان به این اشاره کرد که پزشک برقراری رابطه را برای زن منع کرده باشد، یا مرد بیماری مقاربتی داشته باشد. در چنین شرایطی خروج از منزل برای او ضرورت داشته باشد و ماندن در منزل شوهر موجب ضرر مالی یا جانی به او بشود.

معنای عدم تمکین مرد چیست

پیشتر گفته شد به محض انعقاد عقد، زن و مرد وظایفی را در قبال هم باید انجام بدهند و در صورتی که از انجام هرکدام از این وظایف سر باز زنند، این ترک فعل آن‌ها آثار حقوقی به بار خواهد داشت. در پاسخ به این پرسش که عدم تمکین مرد به چه معنا است، باید گفت که مرد باید در قبال همسر خود وظایفش را به خوبی انجام دهد و این وظایف شامل وظایف زناشویی و وظیفه حسن معاشرت با همسر خود است. در صورتی که مرد این وظایف گفته شده را انجام ندهد، به او در اصطلاح ناشزه می‌گویند. 

در صورتی که زن تمکین کند، اما مرد نفقه او را نپردازد، زن می‌تواند از او شکایت کیفری کند و دادگاه هم مرد را به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم کند. ماده 53 قانون حمایت از خانواده در همین مورد بیان می‌دارد: “هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب ‌النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود.”

در صورتی که این عدم حسن معاشرت با زن به گونه‌ای باشد که موجب سختی زن شود و دیگر ادامه زندگی برای او ممکن نباشد، زوجه می‌تواند به استناد به همین امر، از دادگاه حکم طلاق عسر و حرج بگیرد.

چه مواردی شامل تمکین می‌شود

تمکین دو نوع دارد: تمکین خاص و تمکین عام. تمکین خاص یعنی برقراری رابطه زناشویی و تمکین عام به معنی اطاعت و یا به طور کلی حسن معاشرت است. در مقابل تمکین، نشوز به معنی عدم تمکین است. در خصوص این که تمکین شامل چه مواردی می‌شود، باید گفت که مصادیق انواع تمکین اعم از تمکین خاص و عام شامل موارد زیر است:

1- در صورتی که زن بدون داشتن عذر شرعی از نزدیکی با مرد خودداری کند.

2- زن از دستورات مرد که مبنی بر ریاست خانواده است، سر پیچی کند.

3- در تربیت فرزندان با شوهر همکاری نداشته باشد.

4- منزلی که مرد برای او تهیه کرده است را ترک کند.

5- زن به مشاغلی که مخالف منافع مصالح خانواده باشد مشغول به کار شود.

با این حال در مصادیقی که ذکر شد، مواردی وجود دارد که زن می‌تواند وظایفش را ترک کند، بدون اینکه زن ناشزه محسوب شود. از جمله این که اطاعت از شوهرش موجب خطر جانی، مالی و حیثیتی برای او باشد.

حکم تمکین به چه معناست

تمکین  شامل تمام مصادیق تمکین عام و خاص است. تمکین خاص ناظر بر روابط زناشویی میان زوجین می‌باشد، بنابراین تمام موارد مربوط به روابط جنسی در حدود متعارف را در بر می‌گیرد. تمکین عام ناظر بر ریاست مرد بر خانواده است و زن باید از خواسته‌های متعارف و شرعی مرد تبعیت کند. از جمله مهمترین مصادیق تمکین عام عبارت است از زندگی در منزلی که مرد تهیه کرد است، رعایت احترام مرد و محترم شمردن او و… چنانچه زوجه از شوهر خود تمکین نکند مرد می‌تواند الزام زن به تمکین را از دادگاه خانواده درخواست کند. 

حکم تمکین چیست؟ باید بگوییم رای دادگاه خانواده مبنی بر الزام زوجه به تمکین همان حکم تمکین است که پس از ابلاغ به زوجه ظرف ده روز باید نسبت به اجرای رای اقدام شود، در غیر این صورت زن ناشزه محسوب و نفقه از او ساقط می‌شود.

تمکین زن به چه معناست

تمکین زن از شوهر به معنای اطاعت از خواسته های مشروع و قانونی شوهر می‌باشد. تمکین زن عبارت است از تمکین عام و خاص. تمکین وظیفه شرعی و قانونی زوجه در قبال زوج می‌باشد؛ چنانچه زوجه از همسر خود تمکین نکند اصلی ترین پیامد آن اسقاط نفقه می‌باشد. این موضوع در خصوص زوجه ای که با دلیل قانونی از تمکین خودداری می‌کند مطرح نمی‌باشد.

مطابق تبصره ماده 53 قانون حمایت از خانواده: «امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.» بنابراین در حالت مذکور زوجه مستحق نفقه نیز خواهد بود همانطور که مطرح شد چنانچه زوجه بدون دلیل موجه قانونی از تمکین خودداری نماید، زوج می‌تواند الزام به تمکین زن را از دادگاه درخواست نماید. قاضی دادگاه با طرح پرسش‌هایی از زوجین در رابطه با موضوع دعوا، رای عادلانه را صادر می‌نماید.

سخن پایانی

تمکـین یکی از وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر است که با توجه به ریاست مرد در خانواده، در مورد زن نمود بیشتری دارد. باید توجه داشت که عدم تمکین آثار خاصی دارد که در صورت ناآگاهی نسبت به آنها ممکن است حقوق زوجین از بین برود. بنابراین توصیه می‌شود در زمان بروز اختلاف در این زمینه، حتما با مشاورین و وکلای متعهد و خبره مشورت شود تا بهترین راه حل در این مورد به اجرا گذاشته شود. گروه حقوقی مهروران با وکلای با سابقه در حوزه خانواده همراه شما خواهد بود.