ابطال عقد موقت چگونه صورت می‌گیرد
ابطال عقد موقت، تحت شرایطی امکان پذیر است. مراحل باطل کردن صيغه موقت، شامل تنظیم دادخواست مبنی بر فسخ عقد موقت و یا الزام مرد به بذل مدت و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی می‌باشد. روش‌های باطل کردن صیغه محرمیت، انقضای مدت، بذل مدت از جانب مرد و فسخ صیغه موقت قبل از موعد است.
نکاح در نظام حقوقی ایران، به ازدواج دائم و موقت تقسیم می‌شود. ازدواج موقت، یکی از روش‌های ازدواج است که در شرع و فقه نیز به رسمیت شناخته شده است. برای آن که ازدواج موقت به طور صحیح واقع بشود، به موجب مواد قانون مدنی، باید میزان مهریه و مدت عقد مشخص گردد. احکام ازدواج دائم و موقت، در بسیاری از موارد یکسان می‌باشد، اما در خصوص انحلال و بطلان، هر کدام از آنها مقررات مخصوص خود را دارند.
در ازدواج موقت نیز مانند ازدواج دائم، ممکن است اختلافات و مشکلاتی میان زوجین ایجاد شود. به عنوان مثال، زوجه متوجه می‌شود که مرد قادر به انجام اعمال زناشویی نمی‌باشد و ازدواج موقت آنها برای مدت 50 سال منعقد شده است، آیا در این وضعیت آنها باید تا پایان مدت تعیین شده، برای باطل کردن صیغه محرمیت، صبر کنند؟
با توجه به اهمیت این مساله، در این مقاله قصد داریم در ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که آیا باطل کردن صيغه محرمیت امکان پذیر است؟ سپس در ادامه روش‌های فسخ صیغه موقت قبل از موعد و مراحل باطل کردن صيغه محرمیت را بررسی کنیم.
آیا باطل کردن صيغه محرمیت امکان پذیر است؟
عقد موقت، یکی از روش‌های ازدواج در نظام حقوقی ایران است که در شرع و قانون به رسمیت شناخته شده است. عقد موقت، برای اینکه به طور صحیح منعقد شود، نیازمند دو شرط اساسی تعیین مدت و میزان مهریه عقد موقت است. حال این سوال پیش خواهد آمد که آیا باطل کردن صيغه محرمیت، امکان پذیر است؟
مطابق ماده 1139 قانون مدنی، “طلاق، مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه، با انقضای مدت یا بذل آن از طرف شوهر، از زوجیت خارج می‌شود.” بر اساس بخش دوم این ماده، باطل کردن صيغه محرمیت از دو طریق ممکن است. در روش اول باید مدت زمان تعیین شده به پایان برسد. در روش دوم باید بذل (بخشیدن) مدت توسط مرد، قبل از موعد؛ صورت بگیرد.
روش سوم راه دیگری است که برای باطل کردن صيغه محرمیت در قانون مدنی پیش بینی شده و آن فسخ صیغه موقت قبل از موعد می‌باشد. به موجب ماده 1120 قانون مدنی:” عقد نکاح، به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع، منحل می‌شود.” بنابراین، علاوه بر انقضا یا بذل مدت، امکان فسخ عقد نکاح موقت، در صورت وجود موارد جایز در قانون برای هر یک از طرفین وجود دارد.
روش های ابطال عقد موقت
پیشتر گفته شد که امکان ابطال عقد موقت قبل از موعد، در قانون مدنی پیش بینی شده است و اشاره کردیم که در ماده 1139 قانون مدنی، روش‌های باطل کردن صيغه محرمیت، به دو صورت بیان شده است که شامل انقضای مدت و بذل مدت است و همچنین، فسخ صیغه موقت قبل از موعد، در صورت وجود شرایط قانونی مانند جنون ادواری، برای هریک از طرفین وجود دارد.
یکی از شرایطی که سبب می‌شود نکاح موقت، به طور صحیح منعقد شود، تعیین مدت آن است، که در این صورت هر زمان موعد آن برسد، صیغه عقد ازدواج موقت، بدون اراده طرفین و خود به خود، باطل می‌شود.
یکی دیگر از روش‌های ابطال عقد موقت، بذل مدت توسط مرد می‌باشد. در ماده 1139 قانون مدنی، این حق انحصارا به مرد داده شده است و فقط مرد می‌تواند مدت باقی مانده از صیغه را ببخشد؛ اما اگر او وکالتی مبنی بر بذل مدت زمان صیغه به همسر خود داده باشد، زن نیز می‌تواند به انجام این امر اقدام نماید.
یکی دیگر از روش‌های انحلال نکاح، فسخ آن از جانب یکی از طرفین می‌باشد. مطابق ماده 1121 قانون مدنی، موارد فسخ نکاح برای زوجین بیان شده است که شامل جنون( اعم از این که مستمر یا ادواری باشد)، عنن، قرن، جذام، برص و موارد دیگر می‌باشد.
مراحل باطل کردن صیغه موقت
همانطور که در بخش‌های پیشین توضیح دادیم، امکان ابطال عقد موقت برای زوجین وجود دارد و روش‌های آن را را نیز توضیح دادیم. در این بخش مراحل باطل كردن صيغه محرميت را بررسی خواهیم کرد. در روش‌های باطل کردن صیغه محرمیت، دو روش فسخ موقت قبل از موعد و الزام مرد به بذل مدت، نیازمند طی کردن مراحل قانونی هستند.
در اولین مرحله، فرد متقاضی باید با داشتن دلایل و مستندات قانونی، یک دادخواست مبنی بر فسخ عقد موقت و یا الزام مرد به بذل مدت در عقد موقت، تنظیم کرده و سپس، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و دادخواست خود را به ثبت برساند. سپس دفاتر خدمات قضایی، برای رسیدگی، دادخواست را به دادگاه صالح ارجاع می دهند.
دادگاه خانواده، دادگاه صالح برای رسیدگی به بحث فسخ نکاح و الزام به بذل مدت می‌باشد. دادگاه مذکور بعد از آن که دادخواست را دریافت کرد، دلایل خواهان، مبنی بر فسخ نکاح و بذل مدت را بررسی کرده و در صورت لزوم ( فقط در فسخ نکاح)، زوجین یا یکی از آنها را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد، تا متخصص پزشکی قانونی وضعیت جسمانی و روحی زوجین را بررسی نماید. اگر پزشکی قانونی نیز این موضوع را تایید نماید، دادگاه حکم به باطل کردن صیغه محرمیت خواهد داد. در الزام مرد به بذل مدت، اثبات عسر و حرج برای دادگاه، الزامی می‌باشد.
آیا امکان ابطال عقد موقت برای زن وجود دارد؟
مطابق قانون مدنی و قوانین مربوط به خانواده، در نکاح دائم اگرچه اصولا مرد، حق طلاق و پایان دادن یک‌طرفه به عقد ازدواج را دارد اما در موارد خاص قانونی، مانند حق فسخ، شرط ضمن عقد و عسر و حرج زوجه، زن نیز می‌تواند برای طلاق یک‌طرفه یا پایان بخشیدن به نکاح، به طور قانونی اقدام نماید.
حال ممکن است این سوال در رابطه باعقد موقت نیز مطرح شود که آیا برای زن امکان ابطال عقد موقت وجود دارد یا خیر؟ به عبارت دیگر، در صورت عدم رضایت شوهر برای جدایی در عقد موقت، آیا زوجه می‌تواند به صورت یک‌طرفه، برای پایان دادن به صیغه موقت اقدام نماید؟
همانند نکاح دائم، در عقد موقت نیز در موارد خاص، این امکان برای زن وجود دارد که به طور یک‌طرفه به صیغه محرمیت خاتمه داده و برای ابطال عقد موقت اقدام نماید. این موارد عبارتند از :
داشتن وکالت برای بذل مدت: چنانچه، در جریان صیغه موقت، شوهر به زن وکالت برای بذل مدت دهد، زن می‌تواند برای باطل کردن صیغه محرمیت از طریق بذل مدت اقدام نماید. بنابراین یکی از روش‌های باطل کردن صیغه محرمیت، وکالت داشتن برای بذل مدت است.
عسر و حرج زوجه: در شرایطی که مدت صیغه موقت، طولانی بوده و زوجه، به دلایلی همچون سوء رفتار شدید شوهر، اعتیاد وی یا وجود بیماری روانی در او، در عسر و حرج، یعنی سختی و مشقت شدید قرار گیرد، وی می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، درخواست الزام زوج به بذل مدت را به دادگاه ارائه و صدور حکم به الزام شوهر، مبنی بر بذل مدت را خواستار شود.
فسخ صیغه محرمیت: یکی دیگر از راه‌های باطل کردن صیغه موقت، فسخ نکاح موقت می‌باشد؛ با این توضیح که فسخ نکاح، اختصاص به نکاح دائم نداشته و در صیغه محرمیت نیز، چنانچه یکی از موارد فسخ، مانند جنون زوج وجود داشته باشد، زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده برای فسخ و باطل کردن صیغه موقت اقدام نماید.
آثار باطل کردن صیغه محرمیت
در بخش قبل گفتیم که باطل کردن صيغه محرمیت به سه روش انقضا مدت، بذل مدت توسط مرد و فسخ نکاح از جانب طرفین امکان پذیر است. طبیعتا باطل کردن صيغه محرمیت از طریق هریک از این روش‌ها، آثاری برای طرفین به دنبال خواهد داشت؛ که شامل موارد ذیل می باشد:
به موجب ماده 1097 قانون مدنی، “در نکاح منقطع، هر گاه شوهر قبل از نزدیکی، تمام مدت نکاح را ببخشد، باید نصف مهر را بدهد.” بر اساس این ماده، بذل و بخشیدن مدت نکاح، سبب اسقاط حق زن برای دریافت مهریه نمی‌شود؛ حتی اگر نزدیکی واقع نشده باشد، نیمی از مهریه به زن تعلق می‌گیرد.
فسخ صیغه موقت قبل از موعد، سبب سقوط حق زن در خصوص دریافت مهریه نمی‌شود.
باید به این نکته اشاره شود که بر اساس ماده 1098 قانون مدنی، در نکاح منقطع، اگر عقد از ابتدا باطل بوده و نزدیکی هم میان زوجین انجام نگرفته باشد، زن، حقی در خصوص دریافت مهریه ندارد و حتی اگر آن را دریافت کرده باشد، مرد می‌تواند آن را استرداد نماید. اما اگر زن، به فساد نکاح آگاهی نداشته و نزدیکی، میان آنها وقوع پیدا کرده باشد، زن در این حالت، مستحق دریافت مهرالمثل است.
در خصوص نفقه، باید به ماده 1113 قانون مدنی، اشاره کرد؛ بر اساس این ماده، در ازدواج موقت زن، حق دریافت نفقه ندارد، مگر این که شرط شده یا آن که عقد، مبنی بر آن منعقد شده باشد. در این حالت با باطل کردن صيغه محرمیت، شرط مندرج در عقد نامه ازدواج موقت، نیز باطل می‌شود و مرد، دیگر وظیفه‌ای به پرداخت نفقه ندارد.
در خصوص عده باید گفت به موجب ماده 1152 قانون مدنی: “عده فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند، که در این صورت 45 روز است.” همچنین، در خصوص زن حامله قانون مدنی در ماده 1153، اینگونه مقرر کرده است که “عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.” بنابراین، زن بعد از به دنیا آمدن جنین، از عده خارج شده و مجددا می‌تواند ازدواج کند.
سخن پایانی
به طور کلی، عقد موقت نوعی از ازدواج مشروع است که در عرف ما نیز تا حدودی پذیرفته شده است، این ازدواج قواعد و قوانین خاص خود را دارد و به هنگام بسته‌شدن عقد دو شرط اصلی یعنی «مدت» و «مهریه» باید تعیین شوند. پس از مدت زمان معین شده نیز عقد خود به خود باطل می‌شود، اما درصورتی‌که قبل از موعد، مرد بخواهد عقد را باطل کند، باید از بذل مدت استفاده کند.
اگر هم زن بخواهد عقد را باطل کند، باید وکالت بذل از مدت داشته باشد و یا از شرایط فسخ عقد استفاده کند و یا اینکه به دادگاه ثابت کند که ادامه زندگی برای زن عسر و حرج فراوان دارد. لازم به ذکر است برای ابطال عقد موقت حتما با وکیل خانواده مشورت نمایید. گروه حقوقی مهروران همراه همیشگی شما در تمام مراحل طلاق خواهد بود.
