حقوق مالی زن در زندگی مشترک چیست؟
در مورد حقوق مالی زن در زندگی مشترک تا چه اندازه اطلاعات دارید؟ قانون در این مورد چه تکلیفی بر عهده مردان گذاشته است؟
حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بسته به موقت یا دائم بودن عقد نکاح، متفاوت میباشد. برخی از آنها در عقد موقت وجود ندارند، اما با این حال، به طور کلی حق مهریه، حق نفقه، حق اجرت المثل، حق ارث، حق تنصیف اموال (در صورت قبول شرط تنصیف هنگام عقد از سمت مرد) و حق دریافت مستمری شوهر بعد از فوت وی، از جمله حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک هستند.
هر عقدی که در قانون مدنی پیش بینی شده است، آثاری دارد و حقوق و تکالیفی را برای طرفین عقد، بسته به موضوع آن ایجاد مینماید. عقد ازدواج نیز از این موضوع مستثنی نیست و به محض جاری شدن صیغه عقد ازدواج و اظهار ایجاب و قبول طرفین با اراده و رضایت شخصی، حقوق و تکالیفی را برای آنها ایجاد میکند.
به محض وقوع عقد نکاح، حقوق مالی ویژهای برای زن ایجاد شده و تکالیفی نظیر تمکین عام و خاص از همسرش نیز بر عهده وی قرار میگیرد. بسیاری از زنان از حقوق مالی زن در زندگی مشترک آگاه نبوده و به غلط تصور میکنند صرفا مهریه و نفقه به آنها تعلق میگیرد. در حالیکه حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بالغ بر 5 حق بوده که البته شرایط تعلق هر کدام متفاوت از دیگری است و در برخی موارد، به دلیل عدم وجود شرایط و یا سوء رفتار زن، برخی از آنها به وی تعلق نمیگیرند.
از این رو در این مقاله قصد داریم حقوق مالی زن در زندگی مشترک را بررسی کرده و میزان سهم زن از زندگی مشترک با همسرش را مورد بحث قرار دهیم و سپس در خصوص هریک از این حقوق مالی، اعم از مهریه، نفقه، اجرت المثل، ارث و تنصیف اموال، صحبت کرده و بگوییم که دریافت مستمری شوهر، بعد از فوت او، چه شرایطی دارد.
بررسی حقوق مالی زن در زندگی مشترک
حقوق مالی زن در زندگی مشترک چیست و سهم او در ازدواج شامل چه مواردی است؟ یکی از پرسشهای رایج بانوان مربوط به میزان حقوق مالی زن در زندگی مشترک بوده که در پاسخ به آن باید گفت، ازدواج یکی از عقود پیش بینی شده در قانون مدنی بوده و دارای آثار حقوقی مخصوص به خود است. به واسطه عقد ازدواج، طرفین عقد بر یکدیگر محرم شده و به زوجیت یکدیگر در میآیند و حقوق و تکالیفی نیز برای آنها در قبال یکدیگر ایجاد میگردد که حقوق مالی زن در زندگی مشترک یکی از آنها است.
از تکالیفی که به واسطه عقد ازدواج برای زن ایجاد میگردد و از حقوق شوهر نیز میباشد، مکلف شدن زن به تمکین عام و خاص از همسر خود است. یعنی حرف شنوی داشتن از شوهر در تمام امور زندگی با وی و ایجاد رابطه جنسی با او در حد متعارف.
از تکالیفی که به واسطه عقد ازدواج دائم برای مرد ایجاد میگردد، میتوان به مکلف شدن مرد به پرداخت نفقه و مهریه زن که از جمله حقوق مالی زن در زندگی مشترک هستند اشاره کرد. اما حقوق مالی که مرد به واسطه عقد ازدواج، موظف به پرداخت آنها به زن میباشد، منحصر به مهریه و نفقه نیست و این حقوق، موارد دیگری را نیز در بر میگیرد، مانند شیربها که با توافق دو طرف پرداخت میشود و ممکن است افراد از آن بی اطلاع باشند یا تصور غلطی از شرایط تعلق یا عدم تعلق آن داشته باشند.
از این رو در این بخش به صورت موردی، به حقوق مالی زن در زندگی مشترک اشاره کرده و توضیحی مختصر در خصوص هریک از آن ها خواهیم داد و سپس در ادامه مقاله به تفصیل و به صورت جداگانه جزئیات هریک از حقوق مالی زن در زندگی مشترک و حقوق زن در ازدواج را که جنبه مالی داشته، بررسی خواهیم کرد و خواهیم گفت سهم زن از زندگی مشترک چیست. حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک، عبارتند از:
حق مهریه: مهریه از حقوق مالی زن در زندگی مشترک بوده که به واسطه عقد نکاح دائم و موقت به وی تعلق میگیرد و شامل هر آن چیزی است که مالیت داشته و دارای منفعت عقلایی است. زن به محض وقوع عقد نکاح دائم یا موقت، مالک مهر شده و میتواند هر تصرفی را که میخواهد در آن بنماید.
حق نفقه: از دیگر حقوق مالی زن در زندگی مشترک، نفقه است که در نکاح دائم، بدون نیاز به شرط کردن آن و به محض وقوع عقد و در صورت وجود تمکین عام و خاص زن از مرد، به او تعلق میگیرد؛ اما در عقد موقت، صرفا در صورتی که شرط شده باشد، وجود خواهد داشت.
حق اجرت المثل: اجرت المثل یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک بوده که در واقع مزد کارهایی است که زن در طول زندگی مشترک با همسر خود، به دستور او و بدون قصد تبرع، انجام داده است. اجرت المثل در عقد موقت نیز در صورت وجود شرایط آن، تعلق میگیرد.
حق ارث: ارث نیز یکی از حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک است؛ با این توضیح که زوجین در عقد نکاح دائم، بر خلاف نکاح موقت، از یکدیگر ارث میبرند و در صورتی که شوهر، زودتر از زوجه خود فوت کند، زن از او ارث خواهد برد و حتی میتواند مهریه خود را نیز از ماترک همسر متوفی مطالبه نماید.
حق تنصیف اموال: حق تنصیف اموال در صورتی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک میباشد که اولا مرد، شرط تنصیف را هنگام عقد ازدواج پذیرفته باشد. ثانیا با میل و خواست خود، اقدام به طلاق همسر خود نماید. و ثالثا، اموالی داشته باشد که بعد از ازدواج، در طول زندگی مشترک، به دست آمده باشند. بحث تنصیف در طول زندگی مطرح نیست و صرفا منحصر به زمان طلاق به درخواست مرد میباشد.
حق بهره مند شدن از مستمری شوهر: یکی دیگر از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بهره مند شدن او از حقوق مستمری همسرش فوت شده اش است. این امر تنها در صورتی محقق میشود که، اولا شوهر مستمری بگیر باشد و ثانیا، فوت کرده باشد. بنابراین بهره مندی زن از این حق نیز همانند ارث، منوط به فوت همسر است.
مهریه مهمترین حق زن در زندگی مشترک
همانطور که در قسمت قبل، در مورد سهم و حقوق مالی زن در زندگی مشترک صحبت کردیم، یکی از مهمترین حقوق مالی زنان در نکاح دائم و موقت، مهریه است و به محض وقوع عقد نکاح، به مالکیت زن در میآید و او میتواند بلافاصله اقدام به گرفتن مهریه یا هر نوعی از تصرف در آن کند.
مطابق با ماده 1078 قانون مدنی، در تعریف مهریه مقرر شده است: “هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، میتوان مهر قرار داد.” بر اساس این ماده، مهریه باید مالیت داشته باشد. یعنی مال محسوب شود و قابل تملک نیز باشد. یعنی زن بتواند آن را تملک کند.
مهریه از مهمترین مواردی است که هنگام هر نوع از عقد ازدواج، باید تعیین گردد. اهمیت مهریه به حدی است که عدم تعیین آن، در عقد موقت، سبب بطلان عقد شده و عدم تعیین آن در عقد نکاح، گرچه سبب بطلان عقد نیست اما در نهایت باید به تراضی، مهری برای زوجه معین گردد.
چنانچه قبل از تراضی بر مهر در عقد دائم، نزدیکی صورت گیرد، برای زوجه مهر المثل تعیین خواهد شد. مهر المثل با نظر کارشناس دادگاه و با در نظر گرفتن شان و موقعیت زن و وضعیت خانوادگی و اجتماعی او تعیین میشود و موافقت یا عدم موافقت مرد تاثیری در آن نخواهد داشت.
زن میتواند در طول زندگی مشترک، هر زمان که بخواهد اقدام به مطالبه مهریه خود از همسرش نماید و این امر منوط بر وقوع طلاق میان زوجین نیست. برخی از زنان این تصور را دارند که خیانت یا روابط نامشروع یا نشوز، حق مهریه را از آنها سلب خواهد کرد. این تصور کاملا غلط است و تنها ابرا، هبه و بذل مهریه توسط زن، سبب میشود زن از مهریه برخوردار نباشد. توصیه میشود جدیدترین قوانین مربوط یه مهریه را مطالعه نمایید.
حق نفقه
یکی دیگر از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، نفقه است که در عقد دائم، به محض وقوع عقد نکاح، مرد موظف به پرداخت آن میگردد. البته شرط تعلق نفقه به زن در زندگی مشترک، این است که زن از همسرش تمکین عام و خاص داشته باشد و در این زمینه کوتاهی نکند.
نفقه، شامل مسکنی برای زندگی، اثاثیه ای برای منزل، تامین تمامی نیازهای متعارف زن، تهیه خوراک و پوشاک، هزینه های درمانی و بهداشتی و مواردی از این دست بوده و در صورتی که توسط مرد تامین نشود، زن الزامی بر تمکین نخواهد داشت و عدم تمکین در چنین شرایطی حق نفقه را از او سلب نخواهد کرد.
در صورتی که زن از تمکین عام و خاص برخوردار بوده، ولیکن مرد اقدام به پرداخت نفقه او نکند، زن میتواند با ثبت دادخواست مطالبه نفقه، اقدام به مطالبه این حق مالی خود کرده و از دادگاه خواستار الزام مرد بر پرداخت آن شود. چنانچه مرد با وجود داشتن توان مالی، از پرداخت نفقه به زن خودداری کند، زن میتواند از مرد شکایت کیفری ترک انفاق کرده و او را به مجازات حبس نیز محکوم کند.
حق تنصیف اموال برای زن
حق شرط تنصیف اموال در صورتی جزو حقوق مالی زن در زندگی مشترک خواهد بود، که مرد هنگامی که عقد نکاح منعقد می شود، این شرط را در عقد نامه پذیرفته باشد. اساسا این حق زمانی مطرح میشود که مرد دادخواست طلاق داده باشد نه زن، و همچنین مرد اموالی داشته باشد که آنها را بعد از ازدواج با زن، در طول زندگی مشترک به دست آورده باشد.
چنانچه زن اقدام به ثبت دادخواست کند یا مرد شرط تنصیف را نپذیرفته باشد یا مرد مالی نداشته باشد، زن از حق شرط تنصیف برخوردار نخواهد بود. در شرط تنصیف، نصف دارایی مرد که بعد از ازدواج به دست آمده به عنوان سهم زن از زندگی مشترک به او تعلق میگیرد.
حق اجرت المثل
اجرت المثل یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک بوده و در واقع به نوعی سهم زن از زندگی مشترک است. اجرت المثل، مزد کارهایی است که انجام آنها شرعا برعهده زن نبوده اما زن آنها را به دستور مرد و بدون اینکه نیت رایگان انجام دادن داشته باشد، انجام داده است.
مطالبه اجرت المثل در عقد موقت و دائم، منوط به زمان جدایی و طلاق نیست و زن هر زمان که بخواهد میتواند با ثبت دادخواست، اجرت المثل ایام زوجیت را مطالبه کند و دادگاه نسبت به پرداخت آن توسط مرد حکم صادر کند. در محاسبه اجرت المثل، کارشناس دادگستری مبلغ آن را بر اساس کارهایی که زن در زندگی کرده، تعداد فرزندانی که به دنیا آورده و تربیت کرده، اشتغال یا عدم اشتغال او در زندگی مشترک، تعیین خواهد کرد.
لازم به ذکر است چنانچه زن اقدام به ترک منزل کرده باشد و به این علت، ناشزه شناخته شود و دادگاه حکم نشوز وی را صادر کرده باشد، در خصوص آن ایامی که ترک منزل کرده، از اجرت المثل بهره نخواهد برد و اجرت المثل او صرفا نسبت به زمانهایی که در منزل حضور داشته و کارهای منزل را انجام داده است محاسبه خواهد شد.
داشتن حق ارث برای زن از شوهر
بر اساس قانون مدنی، زوجین از یکدیگر ارث میبرند مگر اینکه موانع ارث، نظیر کفر یا لعان وجود داشته باشد. البته ارث بری تنها در نکاح دائم وجود داشته و در عقد موقت زوجین از یکدیگر ارث نخواهند برد و فقط میتوانند تا یک سوم اموالشان را برای یکدیگر وصیت نمایند.
بر همین اساس میتوان گفت، در صورتی که مرد زودتر از زن فوت کند، ارث نیز یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک است و او میتواند به واسطه این نهاد حقوقی و شرعی از آنچه از همسر مرحومش بجا مانده، ارث ببرد و حتی این امکان وجود دارد که زن، مهریه خود را نیز از ماترک همسرش مطالبه کند.
سهم زن از ارث شوهر بستگی به این دارد که مرد فرزندی داشته باشد یا خیر. با این توضیح که در صورت فرزند داشتن مرد، سهم زن از ارث شوهر یک هشتم از عین اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول بوده و در صورت نبود فرزند، سهم زن از ارث شوهر، یک چهارم از عین اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول میباشد.
شایان ذکر است زن، از اصل اموال منقول ارث خواهد برد، اما از اموال غیر منقول تنها از قیمت این اموال ارث میبرد مگر در حالتی که باقی وراث نتوانند قیمت اموال غیر منقول را به او بپردازند که در این حالت در صورت مطالبه ارث، از طریق قانونی، دادگاه از اصل اموال غیر منقول به او به عنوان ارث خواهد داد.
حق گرفتن مستمری شوهر
چنانچه شوهر فوت کند تحت شرایطی زن و فرزندان او میتوانند از حقوق مستمری او بهرهمند گردند. بر این اساس میتوان گفت، دریافت مستمری شوهر بعد از فوت او میتواند یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک باشد. اما تعلق این حق نیازمند وجود شرایطی است.
50 درصد حقوق مرد بعد از فوت به همسر او میرسد و ازدواج مجدد همسر بعد از فوت شوهرش، مانع از تعلق این مستمری به او نخواهد شد. همچنین چنانچه مرد دارای فرزندان دختر ازدواج نکرده یا متارکه کرده باشد، یا فرزند پسر زیر 18 سال داشته باشد 25 درصد از این مستمری نیز به آنها تعلق خواهد گرفت.
ذکر این نکته ضروری است که در صورتی که متوفی دارای چند همسر باشد، 50 درصد حقوق بیمه شده به عنوان حقوق مستمری همسر متوفی در نظر گرفته میشود و میان همسران مرد متوفی به تساوی تقسیم میگردد.
سخن پایانی
محاسبه حقوق مالی زن در زندگی مشترک با بهرهگیری از روشها و ترفندهای مختلفی صورت گرفته و بررسی دقیق آنها در زمان اقامه دعوا در دادگاه و توسط کارشناسان رسمی دادگستری انجام خواهد شد.
در همین زمینه اگر پیرامون نحوه محاسبه حقوق مالی زن بعد از عقد ازدواج، به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، میتوانید از مشاوره حقوقی گروه مهروران استفاده نمایید. وکلای خانواده و کارشناسان حقوقی ما به صورت تخصصی، حقوق مالی شما از قبیل مهریه، نفقه و غیره را مورد محاسبه قرار داده و اطلاعات کافی را در اختیار شما قرار میدهند. با ما تماس بگیرید.
