دعوای اثبات نسب

دعوای اثبات نسب یکی از مهم ترین دعاوی خانواده است چرا که یکی از مهمترین عوامل برای برخورداری فرزندان از حقوق قانونی و شرعی است. معمولا در زمینه بهره‌مندی از حقوق قانونی همچون نفقه و ارث، در مورد فرزندانی که ناشی از رابطه زوجیت شرعی و به ثبت رسیده هستند، مشکلی پیش نمی‌آید و شناسنامه ارائه شده توسط فرزندان، برای اثبات نسب مشروع آنها کفایت می‌کند .

 اما در برخی موارد ممکن است که رابطه زوجیت پدر و مادر (چه در عقد دائم و چه موقت) به ثبت نرسیده و یا اینکه اصلا ارتباط پدر و مادر، نامشروع یا وطی به شبهه بوده باشد. در چنین مواردی ، اثبات نسب فرزندان متولد از چنین زوجینی با دشواری همراه خواهد بود و قطعا نیازمند آن است که فرزند برای بهره‌مندی از حقوق قانونی خود در دادگاه، دعوای اثبات نسب اقامه نماید. در همین خصوص قصد داریم در این مقاله شما را با شرایط و مدارک لازم برای اثبات نسب فرزند که موضوعی پر اهمیت می‌باشد آشنا کنیم.

دعوای اثبات نسب چیست؟

از نظر شرع و قانون مدنی، نسب به معنای خویشاوندی و نژاد است و بر اساس قانون، انواع نسب را می‌توان شامل نسب مشروع، نسب ناشی از وطی به شبهه (رابطه جنسی بدون اطلاع از عدم وجود رابطه زوجیت) و همچنین نسب نامشروع (که ناشی از عمل زنا است) دانست. بر اساس قانون کشور ایران، صرفا فرزندانی که نسب آنها مشروع و قانونی است، می‌توانند از حقوق مقرر در قانون، یعنی ارث، استفاده کنند.

امروزه گرفتن شناسنامه برای نوزادان، تکلیف قانونی پدر و مادر تلقی می‌شود و حتی در مورد فرزندان متولد از رابطه نامشروع نیز، پدر، مکلف و موظف به گرفتن شناسنامه برای فرزند و پرداخت نفقه وی می‌باشد تا به این ترتیب، زمینه بهره‌مندی وی از حقوق اجتماعی همچون تحصیل، درمان و غیره، مانند فرزندان مشروع فراهم شود.

اما با تمام این تفاسیر گاهی این اتفاق می‌افتد که پدر، رابطه خویشاوندی یا نسب فرزند به خود را نمی‌پذیرد. در چنین شرایطی، مسئله نفی یا انکار نسب مطرح می‌شود که بدین معناست که پدر، فرزند متولد شده از همسر را به خود ملحق نمی‌داند. علاوه بر این ممکن است که بنا به دلایلی عقد ازدواج پدر و مادر به ثبت نرسیده و برای فرزند، شناسنامه‌ای گرفته نشده باشد و پدر نیز مفقود یا فوت شده باشد.

در اینگونه موارد، فرزند برای اینکه بتواند از حقوق قانونی افراد دارای نسب مشروع برخوردار شود، باید از طریق قانونی اقدام به اثبات نسب مشروع خود نماید. در پاسخ به این سوال که دعوای اثبات نسب چیست، باید گفت در شرایطی که مشروع بودن نسب فرزند، مورد اختلاف واقع شده و یا اینکه به دلیل عدم ثبت ازدواج پدر و مادر، برای فرزند مشروع، شناسنامه گرفته نشده باشد، لازم است در دادگاه، دعوایی تحت عنوان دعوی اثبات نسب مطرح شود.

پس از اینکه دادگاه، دعوای اثبات نسب را مورد بررسی قرار دهد، قرابت نسبی یا خویشاوندی نسبی میان فرزند با پدر یا مادر خود، اثبات می‌شود و به لحاظ قانونی بودن رابطه نسبی فرزند با پدر و مادر، حقوق قانونی مربوطه در حق فرزند اجرا خواهد شد. در ادامه مدارک و شرایط لازم برای طرح دعوای اثبات نسب در دادگاه را به صورت کامل مورد بررسی قرار خواهیم داد.

 راهکارهای اثبات نسب

پیشتر در مورد راهکارهای اثبات نسب و لزوم اقامه دعوای اثبات نسب توضیح داده شد. مطابق قانون، اثبات نسب الزامی است و این ضرورت به جهت برخورداری فرزند از حقوق قانونی وی مانند نفقه و ارث و همچنین برخورداری از حقوق اجتماعی مانند درمان و تحصیل است. دعوی اثبات نسب در دادگاه اقامه می‌شود. اما در ارتباط با دعوای اثبات نسب، این سوال مطرح می‌شود که راهکارها و شرایط لازم برای اینکه فرزندی بخواهد نسب خود را در دادگاه اثبات نماید چیست.

مرجع صلاحیت دار برای طرح دعوای اثبات نسب مشروع، دادگاه خانواده می‌باشد و خواهان می‌بایست دادخواست اثبات نسب را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، به این دادگاه ارائه نماید و قاضی دادگاه خانواده، صلاحیت اثبات نسب را داشته و در صورت وجود شرایط لازم برای اثبات نسب، حکم مقتضی را صادر می‌کند.

شرایط لازم برای اثبات نسب

شرایط لازم برای دعوای اثبات مشروع بودن نسب، در گروی آن است که سه موضوع در دادگاه اثبات شود :

اولین و مهم ترین مورد، اثبات رابطه زوجیت میان پدر و مادر است. دوم، اثبات نسب مادری و سومین مورد، اثبات نسب پدری می‌باشد که در این قسمت، در خصوص شرایط مربوط به اثبات هر یک از موارد ذکر شده توضیحاتی داده خواهد شد.

در خصوص اثبات رابطه زوجیت، که شرط نخست دعوای اثبات نسب محسوب می‌شود، خواهان می‌بایست با ارائه اسناد و مدارک لازم، این امر را اثبات نماید که پدر و مادر وی، رابطه زوجیت شرعی داشته‌اند. فرقی هم ندارد که رابطه زوجیت میان آنها از نوع عقد نکاح موقت یا صیغه و یا به صورت عقد نکاح دائم بوده باشد. همچنین از آن جهت که فرزند متولد از وطی به شبهه، به شخصی که دچار اشتباه شده است ملحق می‌شود، اثبات وطی به شبهه بودن رابطه زناشویی نیز می‌تواند در دعوای اثبات نسب کاربرد داشته باشد.

اثبات رابطه زوجیت آسان است و به استناد هر یک از ادله اثبات دعوی، امکان پذیر خواهد بود. خود مادر نیز با ارائه نمونه دادخواست اثبات رابطه زوجیت می‌تواند این موضوع را ثابت نماید. معمولا در شرایطی اثبات زوجیت اهمیت می‌یابد که زوجین علی رغم اینکه حین تولد فرزند، رابطه زوجیت شرعی داشته‌اند، اما بنا به دلایلی عقد موقت یا دائم را به ثبت نرسانده و یا بنا به دلایل دیگری از جمله عدم دسترسی به مرد یا فوت شدن وی، دیگر امکان ثبت ازدواج وجود نداشته و در پی این موضوع، شناسنامه‌ای برای فرزند گرفته نشده است.

دومین شرط دعوای اثبات نسب مشروع، اثبات نسب مادری می‌باشد. به این معنا که فرزند می‌بایست با ارائه اسناد و مدارک لازم، این امر را ثابت کند که از مادری که ادعا می‌کند، متولد شده است. اثبات نسب مادری، معمولا آسان تر از اثبات نسب پدری است؛ چون با توجه به شرایط زنان، وضع حمل یا باردار بودن زن، معمولا قابل مشاهده توسط دیگران بوده و ساده‌تر می‌توان آن را اثبات کرد.

سومین شرط دعوای اثبات نسب مشروع، اثبات نسب پدری است؛ به این معنا که باید ثابت شود که فرزند، از پدری متولد شده است و در طول رابطه زوجیت موقت یا دائم با مادر فرزند، نطفه وی منعقد شده است. اثبات نسب پدری، به ویژه از این جهت مورد تردید قرار می‌گیرد که پدر، اقدام به نفی ولد از خود نموده و نپذیرد که فرزند، از رابطه زناشویی وی با زوجه متولد شده است.

در چنین شرایطی اگر فرزند نتواند ضمن دعوای اثبات نسب، رابطه زوجیت والدین را به ثبت رسانده و ثابت کند که نطفه وی توسط پدر منعقد شده است، نسب وی نامشروع تلقی می‌شود و همانطور که اشاره شد، نسب ناشی از زنا یا نسب نامشروع، آثار قانونی به دنبال نخواهد داشت. لازم به ذکر است که از جمله راهکارهای اثبات نسب پدری، انجام آزمایش هایی همچون آزمایش دی.ان.ای و یا استناد به اماره فراش می‌باشد.

مطابق ماده 1158 قانون مدنی، اماره فراش به این مسئله اشاره دارد: فرزندی که از زن شوهردار متولد شده است، از آن شوهر است. فرزندی که در نتیجه یک رابطه مشروع و قانونی به وجود می‌آید، یقینا متعلق به شوهر است.

در واقع در شرایطی که فرزند، قصد دارد ضمن دعوای اثبات نسب، مشروع بودن نسب پدری خود را اثبات کند، می‌تواند به استناد اماره فراش یا متولد شدن در زمان زوجیت پدر و مادر، این امر را انجام دهد. بر اساس قانون مدنی، اماره فراش به این معنا است که طفلی که در زمان زوجیت زن و مردی به دنیا آمده باشد، نسب وی، ملحق به شوهر است ؛ به این شرط که از زمان وقوع رابطه زناشویی پدر و مادر، کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.

مدارک لازم برای اثبات نسب

در قسمت‌های قبل، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که دعوای اثبات نسب چیست و برای اینکه فرزند بتواند نسب مشروع خود را به شیوه قانونی اثبات کند، چه شرایطی باید وجود داشته باشد. اما در تکمیل این موضوع، در این قسمت برخی از مهم ترین مدارک لازم برای دعوای اثبات نسب را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

همانطور که پیشتر گفته شد، نخستین شرط دعوی اثبات نسب، اثبات رابطه زوجیت پدر و مادر است. اثبات رابطه زوجیت پدر و مادر، با ارائه هر سند و مدرکی امکان پذیر بوده و در این زمینه محدودیتی وجود ندارد. از جمله مدارک لازم برای اثبات رابطه زوجیت پدر و مادر، می‌توان به سند ازدواج دائم یا موقت (هر چند به ثبت رسمی نرسیده باشد) شهادت شهود یا گواهان، اقرار خود طرفین، امارات قضایی و یا حتی سوگند اشاره نمود.

دومین شرط اثبات نسب، اثبات نسب مادری است. اثبات نسب مادر و فرزند ساده است و باز هم هر سند و مدرکی که ثابت کننده این موضوع باشد که زن، فرزندی به دنیا آورده و آن، همان فرزندی است که خواهان دعوای اثبات نسب وی شده است می‌تواند مورد قبول قرار گیرد.

در حال حاضر گواهی ولادت نوزادان یا گواهی صادره توسط پزشک و ماما می‌تواند به عنوان مدارک لازم برای اثبات نسب مادری مورد استفاده قرار گیرد. همچنین شهادت شهود و گواهان، اقرار، امارات قضایی، نظریه پزشکی قانونی و مواردی از این قبیل نیز می‌توانند به عنوان مدارک لازم، ضمیمه دادخواست دعوای اثبات نسب شوند.

سومین شرط اثبات نسب، اثبات نسب فرزند به پدر است. با توجه به توضیحات گفته شده در قبل، روش اثبات نسب پدری، در صورتی که هیچ سند و مدرکی در این خصوص وجود نداشته و پدر، نسب فرزند به خود را انکار نماید، استفاده از اماره فراش است و همچنین نتیجه آزمایش‌های ژنتیکی انجام شده توسط پزشکی قانونی، می‌تواند به عنوان مدارک لازم برای اثبات نسب فرزند مورد استفاده قرار گیرند.

 سخن پایانی

اثبات نسب امری حیاتی در حفظ حقوق فردی و اجتماعی افراد در جامعه است. آگاهی از روش‌ها و قوانین مربوط به آن می‌تواند در مواقع بروز اختلافات خانوادگی یا قانونی به پیشبرد صحیح و سریع مسأله کمک کند. بنابراین، برای کسانی که درگیر چنین موضوعاتی هستند، استفاده از راهنمایی و مشاوره متخصصان حقوقی توصیه می‌شود تا روند حل و فصل به درستی طی شود. گروه حقوقی مهروران با وکلا و مشاوران مجرب خود همراه شما در تمام مراحل پرونده های حوزه خانواده خواهد بود.